Gian nan quy hoạch và xử lý chất thải: Cần sự đồng bộ

Theo dự báo của cơ quan chức năng, lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ở 14 huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn tỉnh đến năm 2015 sẽ khoảng 154.438 tấn/năm, chưa kể chất thải rắn công nghiệp. Đây trở thành đề tài “nóng” khi mà hàng loạt các vấn đề đang được đặt ra như: Năng lực quản lý yếu; hệ thống khu xử lý chất thải rắn trên địa bàn thiếu; công nghệ xử lý lạc hậu; ý thức người dân chưa cao trong việc bảo vệ và giữ gìn môi trường...

“Hợp vệ sinh”... vẫn ô nhiễm

Theo báo cáo của UBND tỉnh sau 7 năm thực hiện Nghị quyết số 117/2003/NQ-HĐND, hiện trên địa bàn tỉnh chỉ có Hạ Long và Cẩm Phả có bãi rác hợp vệ sinh. Điển hình là khu xử lý rác thải phường Quang Hanh (TP Cẩm Phả) và khu xử lý rác thải phường Hà Khánh (TP Hạ Long). Khu xử lý rác thải phường Quanh Hanh thuộc Dự án thoát nước vệ sinh môi trường Hạ Long - Cẩm Phả có tổng diện tích 9ha; trong đó, bãi chôn lấp rác 4ha, hồ xử lý nước rác 1ha, khu xử lý bùn phốt 1ha; đường giao thông, nhà điều hành, sân và trạm cân… 3ha. Khu xử lý có công suất thiết kế 340.000-400.000m3 bằng hình thức chôn lấp; công suất xử lý rác từ 200 tấn đến 500 tấn/ngày; thời gian sử dụng là 10 năm và được bàn giao cho Công ty CP Môi trường Đô thị Cẩm Phả quản lý, vận hành từ tháng 5-2004. Công nghệ được áp dụng tại khu xử lý này được nhập về từ Đan Mạch. Rác thải sau khi đổ xuống, được san ủi thành bãi phẳng và đầm nén. Cứ một lớp rác vừa đổ độ dày 2m lại san lấp 1 lớp đất độ dày 0,2m; đồng thời, rắc vôi bột và một số hoá chất để trừ ruồi muỗi. Đối với nước thải được xử lý bằng phương pháp sinh học gồm các hồ kỵ khí, hiếu kỵ khí, hiếu khí và hồ lắng, đảm bảo TCVN trước khi thải ra môi trường. Vào thời điểm mới bắt đầu được xây dựng thì đây là khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt hiện đại nhất tỉnh.

Khu xử lý rác thải xã Tiền An (TX Quảng Yên) không nằm trong quy hoạch vị trí xây dựng các khu xử lý chất thải rắn trên địa bàn tỉnh, cần sớm đóng cửa để đảm bảo môi trường sống cho người dân khu vực xung quanh.

Sau khu xử lý rác thải phường Quang Hanh là đến khu xử lý rác thải Hà Khánh, TP Hạ Long. Theo luận chứng kinh tế - kỹ thuật, đây là nhà máy xử lý chất thải có dây chuyền công nghệ cao của Việt Nam, do Công ty CP Chuyển giao công nghệ cao Việt Nam (Hà Nội) liên kết với Viện Thiết kế khoa học kỹ thuật Việt Nam chế tạo và lắp đặt. Công nghệ xử lý của Nhà máy là công nghệ phân huỷ chất thải sinh hoạt sinh học, lên men hiếu khí tốc độ cao, tái chế rác thành các sản phẩm hữu ích như: Phân huỷ chất hữu cơ thành phân vi sinh cao cấp; các chất vô cơ phân loại từ rác thải được chế biến thành gạch Bloc; ni lông được tái chế thành hạt nhựa; trong quá trình xử lý rác thải, khí CO2 được thu hồi để sản xuất bột nhẹ (CaCO3) làm nguyên liệu phục vụ cho ngành sản xuất hoá chất... Bên cạnh đó, hệ thống thiết bị xử lý chất thải sinh hoạt có nhiều ưu điểm: Chuyển hoá các chất hữu cơ thành phân vi sinh hữu cơ, khí CO2 và nước, không phát sinh khí CH4 và H2S nên không gây cháy nổ, không có mùi hôi thối gây ô nhiễm môi trường. Tỷ lệ thu hồi sản phẩm đạt cao, tới trên 90%, chỉ còn dưới 10% phải chôn vùi. Nhà máy có năng lực xử lý 100-250 tấn rác/ngày, sản xuất khoảng 500 tấn hạt nhựa/năm và khoảng 300.000 viên gạch Bloc/năm. Tổng kinh phí đầu tư khoảng 125 tỷ đồng.  

Mặc dù được đánh giá là bãi rác hợp vệ sinh; có công nghệ xử lý khá phù hợp và hiện đại trên địa bàn tỉnh nhưng cả hai khu xử lý này đều đã và đang gây ra vấn đề ô nhiễm môi trường, gây không ít bức xúc trong dân cư sống quanh khu vực đổ thải.

Cần sự đồng bộ

Trên thực tế hiện nay chưa có một cơ quan chức năng nào đứng ra đánh giá về mức độ ảnh hưởng của ô nhiễm chất thải rắn ra môi trường đối với sức khoẻ con người nhưng vấn đề ô nhiễm là có thể nhìn thấy. Tỷ lệ người bị mắc các bệnh về hô hấp, ung thư, truyền nhiễm đang ngày càng gia tăng; thậm chí, nhiều loại dịch bệnh với các đợt bùng phát lớn, lây lan nhanh trên diện rộng... Theo phân tích của giới chuyên môn, nguyên nhân của tình trạng ô nhiễm chất thải rắn trong sinh hoạt hiện nay có rất nhiều. Đó là do việc quy hoạch các khu xử lý rác thải chưa được chú trọng từ những năm trước nên hầu hết các khu xử lý rác thải đang nằm quá gần khu dân cư và hầu hết đều trong tình trạng quá tải. Mặc dù ở khu vực đô thị, khâu thu gom chất thải rắn sinh hoạt được triển khai khá tốt thì khâu trung chuyển và vận chuyển lại chưa được chú trọng. Nhiều địa phương vẫn để các điểm tập kết rác dọc các tuyến đường dân sinh hoặc tuyến đường quốc lộ. Thêm nữa là quá trình vận chuyển từ điểm tập kết về khu xử lý đều đi qua khu dân cư, xe vận chuyển không có hệ thống lưu trữ hoặc xử lý nước thải. Công nghệ xử lý chất thải rắn còn khá lạc hậu - chôn lấp thủ công. Công nghệ này, vừa gây ô nhiễm không khí xung quanh khu vực, vừa gây cứng hoá nguồn nước. Không những thế, phương pháp này còn gây lãng phí về diện tích đất vốn đã rất khan hiếm, nhất là ở các đô thị. Mặc dù chi phí rẻ và thời gian xử lý ngắn, nhưng đây không phải là phương pháp cho một môi trường bền vững. Quan trọng nữa là ý thức và thái độ của người dân trong việc thu gom chất thải; giữ gìn, bảo vệ môi trường sống còn thấp, nhất là ở khu vực nông thôn, miền núi. Ngoài ra, cũng còn phải kể đến trách nhiệm của các đơn vị được giao vận hành xử lý rác thải vì vấn đề lợi nhuận, giảm chi phí mà chưa thực hiện đến nơi, đến chốn theo đúng cam kết và quy định với nhà nước, với dân. Điều này cũng lý giải được vì sao những bãi rác có quy chuẩn và được đánh giá là hợp vệ sinh vẫn gây ô nhiễm môi trường.   

Trước thực trạng này, mấy năm gần đây, UBND tỉnh đã có rất nhiều văn bản chỉ đạo các cấp, các ngành vào cuộc để giải quyết các vấn đề liên quan đến quy hoạch, thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Chẳng hạn như: Nghị quyết 117/2003/NQ-HĐND ngày 29-3-2003 của HĐND tỉnh về một số chủ trương, giải pháp tăng cường công tác quản lý, bảo vệ môi trường tỉnh Quảng Ninh đến năm 2010; Nghị quyết số 33/2010/NQ-HĐND ngày 10-12-2010 của HĐND tỉnh về những chủ trương, giải pháp tăng cường công tác quản lý bảo vệ môi trường tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2011-2015; Kế hoạch bảo vệ môi trường giai đoạn 2011-2015… Đặc biệt, UBND tỉnh cũng đã có Quyết định số 4252/QĐ-UBND ngày 25-12-2009 về việc phê duyệt Quy hoạch quản lý chất thải rắn tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020. Theo đó, tỉnh quy hoạch 31 khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt ở 14 địa phương trong tỉnh. Một số khu xử lý nằm trong quy hoạch hiện đang sử dụng cũng được kiến nghị đóng cửa khi hết công suất. Theo lãnh đạo một địa phương trong tỉnh, việc quy hoạch là vậy, còn việc thực hiện được theo quy hoạch ấy hay không còn là cả một vấn đề khác. Bởi lẽ, như ở Hạ Long hay Uông Bí, Đông Triều, Cẩm Phả muốn xây dựng một khu xử lý rác thải đạt tiêu chuẩn ngoài vấn đề về vốn còn liên quan đến diện tích đất.

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Đọc, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là vấn đề quan trọng, là mục tiêu tỉnh luôn hướng tới. Mục tiêu này đã được tỉnh cụ thể hoá trong tất cả các chương trình, dự án; trong quá trình thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng... Để đạt được mục tiêu trên, các doanh nghiệp và người dân trên địa bàn tỉnh cần nhận thức rõ công tác quản lý, xử lý chất thải rắn là trách nhiệm của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, ngành, đoàn thể, tổ chức, doanh nghiệp và mỗi người dân; phải phát huy sức mạnh tổng hợp, hoàn thành việc điều chỉnh, bổ sung quy hoạch mạng lưới thu gom, xử lý chất thải rắn trên địa bàn tỉnh; xây dựng các cơ chế chính sách tạo nguồn vốn, tăng cường đầu tư cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải, áp dụng công nghệ xử lý tiên tiến, phù hợp với điều kiện phát triển của tỉnh...

Vĩ An