Độc đáo "bánh chưng bố, mẹ" của người Tày ở Bình Liêu

Từ xa xưa, bánh chưng đã trở thành món ăn không thể thiếu trong ngày Tết của mỗi gia đình người Việt. Với người Tày ở huyện Bình Liêu, vào ngày 25 đến 28 tháng chạp, các gia đình cũng thường gói bánh chưng. Ngoài bánh chưng dài bình thường, người Tày còn gói thêm “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ”.

Gia đình ông Hoàng Thiêm Chiều, thôn Chang Nà, xã Tình Húc đang gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ”.

Người Tày ở Bình Liêu thường gói bánh chưng dài chứ không gói bánh vuông như các nơi khác. Công việc chuẩn bị và gói bánh đều do các mẹ, các chị đảm đương. Nguyên liệu để làm bánh được người dân chọn lựa rất kỹ càng từ gạo, thịt, lá dong, lá kim lông và lạt buộc.

Gạo gói bánh chưng là gạo nếp bản được ngâm trước khi gói. Nhân bánh gồm có thịt lợn và lá kim lông, ngoài ra có thể có thêm nhân đỗ xanh tùy sở thích của mỗi gia đình. Miếng thịt được thái dài chừng 15cm. Công đoạn gói bánh chưng đòi hỏi sự khéo léo để đảm bảo cho chiếc bánh vừa đẹp mắt, các góc đều nhau. Nếu gói quá chặt tay thì bánh sẽ bị nghẹt nước, nếu gói quá lỏng bánh sẽ bị nhão. Do đó, gói chiếc bánh chưng dài mà thân tròn đẹp không phải ai cũng làm được.

Người Tày gói nhiều bánh chưng để dùng suốt trong dịp Tết để cho con trai mang biếu bố mẹ vợ, biếu anh em, họ hàng, để dành cho con cháu đi xa về và để ra giêng dùng dần. Người Tày còn quan niệm, khi nào hết bánh chưng mới hết Tết.

Ngoài gói bánh chưng dài, một số dòng họ người Tày còn gói thêm “bánh chưng bố” - bánh tròn như quả bóng và “bánh chưng mẹ” - bánh dài. Tùy theo từng dòng họ mà có cách gói khác nhau.

Cận cảnh một cặp “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” (nhân làm bằng trứng gà và cá).

Theo ông Lương Thiêm Phú, thôn Chang Nà, xã Tình Húc, một số dòng họ thường gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” hình dài, kích cỡ lớn hơn những chiếc bánh chưng dài bình thường (nếu như gói bánh chưng thường khoảng 3 bát gạo thì khi gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ”, số lượng gạo sẽ gấp đôi). Ngoài ra, một số người quan niệm mỗi 1 bát gạo tượng chưng cho 1 tháng, do đó khi gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” họ sẽ cho 12 bát gạo, tuy nhiên đây chỉ mang tính tượng trưng. Còn đối với một số dòng họ sẽ gói 1 chiếc bánh dài và 1 chiếc bánh tròn. Nhân bánh thường là nhân cá và trứng gà. Cá ở đây thường là loại cá suối có vẩy trắng. Người Tày quan niệm, cá là biểu tượng cho nguồn nước và sự no đủ, thịnh vượng. Trứng gà tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở.

Việc gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” đòi hỏi kĩ thuật cao và khéo léo hơn. Việc này thường do những người có kinh nghiệm gói bánh lâu năm thực hiện.

Theo bà Vi Thị Hỷ, thôn Chang Nà, xã Tình Húc, từ thời cha ông để lại, năm nào cũng vậy, gia đình bà đều gói “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” để cúng dâng lên tổ tiên. Đây là loại bánh thể hiện lòng thành kính của con cháu đối với ông bà và cầu mong cho một mùa màng bội thu, cho một cái Tết thêm đầm ấm.

Bánh chưng khi được gói xong sẽ được cho vào nồi luộc từ 12 đến 18 giờ. Bánh chín vớt ra rửa qua nước sạch và để khô. Đến ngày 30 Tết, chủ nhà sẽ đặt “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” lên bàn thờ để cúng tổ tiên.

Người Tày quan niệm, “bánh chưng bố”, “bánh chưng mẹ” dù có bị mốc, lên men cũng không được cho ai hoặc không được đem về rán mà chỉ được luộc lại để ăn vào ngày 15 tháng giêng. Vào ngày này, nếu người nào vô tình đến nhà chơi mà gặp chủ nhà mở bánh thì cả năm người đó sẽ gặp may mắn, sung túc.

La Lành (Trung tâm TT – VH huyện Bình Liêu)