Cừ cáy, cừ pộc: Trò chơi dân gian ngày Tết của người Tày ở Bình Liêu

Những ngày cuối năm, tạm gác lại những toan lo mùa vụ, bà con người Tày ở Bình Liêu lại rủ nhau vào rừng lấy củi, hái lá dong và tìm kiếm các sản vật khác để chuẩn bị đón Tết nguyên đán. Đặc biệt, họ không quên tìm đến những bụi dứa dại để hái những lá to và đẹp mang về đan cừ cáy; tìm đến bụi “toong chọng” và không quên hái thêm lá cây “nhả đắng” để làm cừ pộc.

Cừ cáy được làm rất đơn giản nhưng cũng cần sự khéo léo.

Cừ cáy và cừ pộc là loại hình trò chơi khá thú vị, được đồng bào Tày ở Bình Liêu ưa thích trong những ngày tết ở bản.

Cừ pộc là một khối cầu hình tròn, được kết khéo léo từ lá “toong choọng” (một loại lá dai, bền), bên trong được nhồi bằng lá “nhả đắng” (loại lá nhẹ, xốp như bông) xốp nhẹ.

Cừ pộc được làm khá cầu kỳ, đòi hỏi phải thật sự khéo léo. Một chiếc cừ pộc đẹp là có hình dáng tròn đều, mắt đan kết thật khít, cầm chắc tay, không bị lún, mềm mà nhẹ nhàng. Cừ pộc thường dành cho lứa tuổi thanh niên chơi nhiều hơn. Những chàng trai, cô gái hết sức tỉ mỉ để đan cho mình một chiếc cừ pộc thật tròn, thật đẹp để đem đi mời bạn chơi.

Cừ cáy được kết cấu đơn giản hơn, mỗi chiếc cừ cáy gồm hai hình tròn đan từ lá dứa dại, được đan khéo léo xếp chồng lên nhau tạo độ nẩy, giữa tâm được gắn kết một ống tre nhỏ, cắm vào đó 3 hoặc 5 chiếc lông gà đối xứng, nếu cắm số chẵn thì cừ sẽ không xoay được.

Bắt đầu từ ngày mùng 1 Tết, sau khi thực hiện các nghi thức cúng tổ tiên tại gia đình xong, người ta thường tụ tập ở khoảng đất rộng giữa bản, không kể già, trẻ, gái, trai. Mọi người tự tìm cặp hoặc chia đội để cùng nhau chơi cừ pộc, cừ cáy, những người còn lại sẽ xúm vòng quanh để cổ vũ.

Hai bên chuyền tay nhau quả cừ, bên nào làm rơi là bên đó bị thua. Cách chơi cặp đôi khó hơn và cũng thú vị hơn, người chuyền cho đối phương phải chuyền luân phiên, không được chuyền lặp lại lần hai cho một người trong một lượt chuyền.

Tiếng hò reo tán thưởng càng làm cho cuộc chơi thêm hấp dẫn, thú vị, làm xao xuyến cả những cánh đào phai đang khoe sắc trong mùa xuân ấm áp. Chỉ một lúc sau sẽ có các tốp nam nữ từ bản khác đến xin nhập cuộc, lúc đó chơi cừ pộc, cừ cáy không chỉ còn bó hẹp ở phạm vi các thành viên cùng bản; cũng không hạn chế ở lứa tuổi, mà mọi người sẽ tìm đối tượng hợp với mình để tiếp tục cuộc chơi.

Do luật chơi đơn giản nên ai cũng có thể chơi được cừ cáy.

Một ván cừ pộc, cừ cáy trong ngày xuân là một cách rèn luyện thân thể dẻo dai, phản xạ nhanh nhạy. Quan trọng hơn, đó là một hoạt động văn hoá, thể thao lành mạnh cho cả bản, tạo ra sự gắn kết bền chặt giữa các thành viên trong cộng đồng.

Chiếc cừ pộc, cừ cáy giản dị nhưng là một sáng tạo thú vị không chỉ có ở đồng bào dân tộc Tày, nó còn xuất hiện ở đồng bào dân tộc Dao, dân tộc Sán Chỉ ở Bình Liêu. Sau mỗi cuộc chơi, chiếc cừ pộc, cừ cáy cũng sẽ là vật kỷ niệm chứa đầy tình cảm khi đôi trai gái có tình ý. Cừ trao làm kỷ niệm cũng là lời hẹn ước hẹn mùa xuân sau gặp lại. Nhiều đôi đã sánh duyên thành vợ chồng sau cuộc chơi cừ pộc, cừ cáy cùng nhau.

Tô Đình Hiệu (Trung tâm TT&VH Bình Liêu)