Người đi gom những câu ca trên Vịnh Hạ Long

Ông gọi điện cho tôi, báo tin công trình nghiên cứu, sưu tầm ca dao - dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long mà ông là chủ biên đã được trao giải nhì Giải thưởng Văn nghệ dân gian Việt Nam năm 2015. Nghe giọng, tôi biết ông rất xúc động! Cũng phải thôi, đó là công trình ông đã thai nghén suốt mấy chục năm trời, nay mới hoàn thành cơ mà...

Nhà nghiên cứu sưu tầm văn học dân gian Tống Khắc Hài. Ảnh: Phạm Học

Ở Quảng Ninh, nhắc đến những người đã đóng góp nhiều công sức trong việc tìm hiểu, nghiên cứu, sưu tầm văn nghệ dân gian, không thể không nói đến ông Tống Khắc Hài. Ông là một trong những người chủ biên bộ Dư địa chí Quảng Ninh (gồm 4 tập, dày gần 3 nghìn trang), ông cũng là người tham gia nhóm biên soạn cuốn Ca dao Vùng mỏ (dày hơn 500 trang); ngoài ra ông còn viết sử, giới thiệu văn hoá dân gian các vùng, miền ở Quảng Ninh v.v.. Và ở tuổi bát tuần, mặc dù bệnh tật, đau ốm liên miên nhưng ông vẫn say sưa và đã hoàn thành cuốn “Ca dao - Dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long”, công trình mà ông đau đáu hàng mấy chục năm nay.

Còn nhớ, năm 2013, sức khoẻ của ông đã sa sút nhiều lắm. Gặp tôi, ông bảo: “Tớ phải hoàn thành cuốn sách về ca dao dân ca làng chài trên Vịnh Hạ Long thôi. Thời gian không chờ mình nữa rồi!”. Và ông bắt đầu xây dựng đề cương, dự tính cuốn sách dày khoảng 1.000 trang, chia làm 2 phần; phần đầu mang tính chuyên luận, giới thiệu những nét đặc sắc về nội dung, nghệ thuật, nguồn gốc xuất xứ v.v.. trong ca dao, dân ca của dân chài Hạ Long như một nét đặc trưng chỉ riêng có ở đây. Nó giống như một ánh xạ góp thêm vẻ đẹp cho Vịnh Hạ Long vốn đã rất huyền ảo mà theo ông, đã bao năm nay vẫn chưa được coi trọng, đánh giá đúng tầm. Phần thứ hai là tập hợp những câu ca dao, dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long do ông cùng những cộng sự qua các thời kỳ từ năm 1965 đến nay đã sưu tầm được. Trong phần 2 này lại chia làm 3 phần, gồm: Ca dao, hát chèo đường và hát đám cưới… Hỏi vì sao lại chia làm 3 phần như vậy, ông bảo đó là dựa trên những nét đặc thù của loại hình ca dao, dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long, một cộng đồng dân cư “có một không hai” trên dải đất Việt Nam mình. Nếu ngư dân các vùng biển khác thường vẫn có nhà cửa trên bờ, thì những người dân chài ở Hạ Long sinh ra, lớn lên, mọi sinh hoạt thường ngày, nghi lễ thờ cúng v.v.. đều gắn với con thuyền từ bao đời nay. Họ sống lênh đênh trên biển, gần như tách biệt với xã hội trong đất liền. Trong cộng đồng ấy, đa phần đều thất học, không có những người được coi là tầng lớp trí thức như ông đồ, anh khoá v.v.. Và vì thế, họ ít chịu ảnh hưởng nặng nề của văn hoá chính thống, ít chịu ảnh hưởng của Nho giáo v.v.. Điều này thể hiện rõ nét trong các bài ca dao, dân ca mà họ sáng tác; nó rất chân chất nhưng phóng khoáng, tự do… “Ngay như nếu so sánh với ca dao, dân ca của thợ mỏ thì cũng thấy sự khác biệt rất rõ” - Ông Hài nói - “Ca dao, dân ca thợ mỏ nặng về phản ánh hiện thực thống khổ của người thợ dưới ách áp bức bóc lột của chủ mỏ; còn ca dao, dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long thì thiên về phản ánh khát vọng chinh phục thiên nhiên, tình yêu lứa đôi v.v.. một cách hồn hậu. Chính đây là cái vốn quý đã góp phần làm cho “hòn ngọc” Hạ Long càng trở nên lung linh hơn!”.

Hát giao duyên trên Vịnh Hạ Long - cảnh do Sở VH-TT&DL phục dựng. Ảnh: Thu Hương

Cầm bản thảo cuốn sách “Ca dao - Dân ca của dân chài trên Vịnh Hạ Long”, ông Hài có vẻ hơi buồn khi nói với chúng tôi, rằng ông tiếc là do điều kiện sức khoẻ sa sút nên dự định ban đầu định viết khoảng 1.000 trang nhưng chỉ thực hiện được chừng một nửa. Chưa kể số tư liệu mà ông và các cộng sự qua các thời kỳ từ năm 1965 đến nay đã gom nhặt vì nhiều lý do mà mai một, thất lạc không ít…

“Kho tàng ca dao, dân ca làng chài trên Vịnh Hạ Long rất lớn, rất đồ sộ. Những gì đã in thành sách còn quá ít, quá nhỏ nhoi. Vậy mà trong xu thế đô thị hoá hiện nay, nếu không tổ chức sưu tầm, gom nhặt nhanh thì chẳng còn cơ hội nào nữa! Những câu ca dao, dân ca của người dân ở các làng chài tích luỹ từ bao đời nay sẽ “theo” người già về với cội nguồn mất thôi!” - Ông nói với chúng tôi với vẻ tiếc nuối.

Nghe ông tâm sự, tôi lại thấy thương ông, một người bao năm lầm lũi đi gom những câu ca trên Vịnh Hạ Long! Chợt mường tượng những cánh buồm thong dong trên biển, vọng đâu đó tiếng hát của những chàng trai, cô gái cùng với tiếng vỗ lách cách của mạn thuyền trong khung cảnh Hạ Long thơ mộng…

Hoàng Long