“Đánh thức” vùng đất cổ

Đông Triều, quê gốc của nhà Trần - một trong những triều đại vang danh nhất trong lịch sử phong kiến nước ta, cũng là nơi còn lưu lại đến hôm nay những dấu tích của vương triều xưa. Nhưng rồi theo năm tháng và thăng trầm của lịch sử, những lăng tẩm, chùa chiền ấy cũng đổ nát và gần như chìm vào quên lãng. Lần theo dấu vết cũ, lớp hậu sinh hôm nay đã và đang tìm về nhằm “đánh thức” trở lại vùng đất của tiền nhân.

Rùa đá - một trong những hiện vật cổ còn sót lại được tìm thấy tại khu vực lăng Trần Hiến Tông thuộc khu di tích lịch sử văn hoá nhà Trần tại Đông Triều.

Thực tế xót lòng

Có lẽ không vùng đất nào có nhiều di tích đã trở thành phế tích như ở Đông Triều. Chính sử từng ghi chép các triều đại sau vẫn miễn phu phen, tạp dịch và thuế má cho người dân nơi đây để có nhân lực, vật lực phục vụ cho việc trông nom, bảo vệ các lăng tẩm của nhà Trần; các điểm di tích nơi đây cũng đã được đặc cách công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia lần đầu tiên vào năm 1962. Nhưng vì những thăng trầm của lịch sử, vì cả lý do khách quan và chủ quan khác, nhiều di tích vẫn bị xâm hại, bị lãng quên cho mưa nắng thời gian bào mòn, mai một…

Đến thăm các điểm di tích chùa chiền, lăng tẩm, đạo quán ở đây, nhiều người không khỏi xót xa. Còn đâu ngôi chùa Quỳnh Lâm nổi tiếng một thời, sau khi bị quân giặc đốt phá, ngôi chùa mới được dựng lại từ khoảng vài chục năm trở lại đây có quy mô nhỏ bé, xung quanh còn sót lại mấy ngôi tháp cổ và một vài kiến trúc dở dang hoặc bê tông hoá được xây dựng sau này, vườn chùa gần như bỏ hoang cho cây cối, cỏ dại um tùm. Các khu lăng mộ như: Thái lăng, Nguyên lăng, Phụ Sơn lăng, Ngải Sơn lăng, Hi lăng v.v.. chỉ còn dấu vết nền móng và rải rác xung quanh những hiện vật gạch ngói, đồ gốm sứ... Nay, cùng với quá trình giao đất cho các hộ gia đình, đa số các công trình đều nằm trên đất ở và canh tác của người dân. Như đền Thái, lăng Tư Phúc nằm giữa khu vườn vải, đồi cây đã giao cho người dân, công trình hiện nay chỉ là những căn nhà nhỏ tạm bợ do người dân dựng lên để thờ cúng, Thái lăng nằm giữa hòn đảo nhỏ nổi lên giữa hồ Trại Lốc, luôn trong nguy cơ ngập nước vào mùa mưa. Chùa Hồ Thiên, Ngoạ Vân cũng chỉ còn lại là những công trình nhỏ mới được dựng lên mãi sau này; ngôi tháp cổ còn lại đến gần đây cũng bị mối xông làm gãy đổ. Thậm chí như Nguyên lăng hay hai ngôi tháp cổ tại khu vực Thông đàn còn bị những kẻ săn tìm của cải đào trộm lên, các viên đá của tháp bị vất khắp nơi trong um tùm cỏ gianh, huyệt mộ của Nguyên lăng cũng bị đào sâu xuống 4-5m v.v..

“Đánh thức” vùng đất cổ

Sớm được công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia nhưng cho đến khoảng 5 năm trở lại đây thì từ kết quả khai quật khảo cổ và bằng các nghiên cứu khoa học, nhiều phát hiện mới, nhiều nghi vấn đã được hoá giải, góp phần khẳng định thêm giá trị của các di tích. Đó là am Ngoạ Vân ở Đông Triều (chứ không phải Yên Tử như nhiều tài liệu đã nói) mới chính là nơi viên tịch của Đức vua - Phật hoàng Trần Nhân Tông; Đông Triều không chỉ là quê gốc mà còn là trung tâm văn hoá tiêu biểu, đặc sắc duy nhất của nhà Trần. Hay đền Thái chính là một trong những Thái miếu của nhà Trần, kiến trúc mặt bằng hình chữ Vương và đặc biệt hơn, đây là điểm duy nhất còn lại khá nguyên vẹn mặt bằng khảo cổ để có thể nghiên cứu về Thái miếu của nhà Trần…

Dù đã khẳng định được giá trị của khu di tích nhưng vì đa phần các di tích của nhà Trần đều là phế tích nên công tác khảo cổ phải đi đầu trước khi tiến hành trùng tu, phục dựng di tích. Những năm gần đây, nhiều điểm di tích đã được tiến hành thăm dò, khai quật khảo cổ như: Thái lăng, đền Thái, mộ cổ Nghĩa Hưng, thám sát khảo cổ học lăng Tư Phúc, Phụ Sơn lăng, Nguyên lăng và một số điểm của cụm di tích Ngoạ Vân, Hồ Thiên v.v.. Việc lập bản đồ, khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ cũng được triển khai với các điểm di tích như: Ngải Sơn lăng, Nguyên lăng, Phụ Sơn lăng, lăng Trần Thuận Tông và chùa - quán núi Ngọc Thanh, chùa Trung Tiết, lăng Tư Phúc, đền An Sinh… Đặc biệt, khởi đầu cho việc phục dựng các phế tích ở đây theo các nguyên tắc khoa học là việc trùng tu, tôn tạo Thái lăng. Đi sau nhưng hoàn thiện sớm hơn là việc phục dựng Phụng Phật tháp và Viên Mãn Chân giác thiền sư tháp từ nguồn vốn xã hội hoá tại khu vực Thông đàn. Hai tháp cổ đã khánh thành vào đầu tháng 6 vừa qua, được đánh giá khá cao trong việc tôn tạo di tích cổ. Cùng với đó, khuôn viên cũng được xây dựng lại để chống sự xâm lấn của cỏ gianh và trồng cây xanh để tạo cảnh quan cho điểm di tích.

Cùng với việc từng bước khai quật khảo cổ, trùng tu tôn tạo lại các di tích, việc đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông vào các điểm di tích cũng được tiến hành. Đặc biệt, con đường từ hồ Trại Lốc vào cụm di tích chùa Ngoạ Vân vừa qua đã được địa phương huy động các doanh nghiệp trên địa bàn san gạt mở rộng, lắp cống qua các điểm khe suối nhằm tạo thuận lợi cho việc hành hương cũng như trùng tu các điểm di tích sau này. Được biết, dự kiến tới đây, nhiều điểm di tích khác cũng sẽ tiến hành thăm dò khai quật khảo cổ và lập dự án khai quật tổng thể như: Ngải Sơn lăng, lăng Trần Thuận Tông và chùa - quán núi Ngọc Thanh; mở rộng khai quật về khu vực phía Bắc của đền Thái, lăng Tư Phúc, đền An Sinh. Khảo sát, lập bản đồ khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ các điểm di tích còn lại như: Thái lăng và Mục lăng. Hướng tới đầu tư bảo tồn, tôn tạo di tích chùa Quỳnh Lâm và di tích đền Thái… Cùng với đó, tỉnh cũng đang xúc tiến việc lập hồ sơ đề nghị xét công nhận khu di tích Đông Triều và Yên Tử là Di sản văn hoá thế giới. Như vậy, có thể thấy, khu di tích nhà Trần ở Đông Triều sau thời gian dài “ngủ quên” nay đã dần được đánh thức với những cơ hội ngày càng rộng mở hơn.

Phan Hằng