“Thầy hát” tuổi 82

Nói trôi chảy cả tiếng dân tộc mình và tiếng phổ thông, câu chuyện của cụ Nam cho chúng tôi một hình dung về cuộc sống và sự gắn bó với thêu thùa, hát dân ca dân tộc Dao từ ngày còn con gái của cụ.

Cụ Bàn Thị Nam tại lễ trao bằng công nhận NNDG Việt Nam.

Ở tuổi mới lớn, các cô gái Dao Thanh Y thường học thêu thùa, khâu vá để tự khâu lấy những chiếc khăn, những bộ quần áo đẹp cho mình, đồng thời cũng là chuẩn bị đi lấy chồng. Cụ Nam nhớ lại: "Hồi ấy, tôi cứ thấy các bà già ngồi thêu, khâu thì đến ngồi xem, xem mãi rồi tự học dần mà biết...". Sự khéo léo của cụ có lẽ còn được thừa hưởng từ người bố, dù là đàn ông, mà cũng vì phải "gà trống nuôi con" nên đồng thời biết làm cả công việc của người phụ nữ là thêu thùa, khâu quần áo cho cả nhà sau khi vợ mất. Theo như lời kể của cụ thì không chỉ cụ thêu khéo mà người chị gái của cụ còn thông minh, khéo léo, hát hay hơn cả cụ. Tiếc là cô ấy bị bệnh, đã mất khi mới 30 tuổi rồi.

Không như những cô gái thuở ấy ở bản, sớm lấy chồng, sinh nhiều con giống chị gái của cụ, cụ Nam mãi đến năm 22 tuổi mới đi lấy chồng. Cụ bảo: "Tôi còn đi dân quân tự vệ, chống Pháp mãi. Cả làng có lẽ mỗi tôi là con gái đi thôi. Người ta bảo, con gái đi đánh Pháp để mà bị bắt, đánh chết à, nhưng tôi không sợ...". Rồi cụ tham gia các công tác xã hội ở địa phương nữa.

Còn những làn điệu hát dân ca của người Dao Thanh Y thì cụ Nam bắt đầu học sớm hơn, từ năm mới 10 tuổi, đến năm 16 tuổi thì cụ đã hát thành thạo các làn điệu, như hát ru, hát gọi bạn, hát đối đáp của dân tộc mình. Trong các dịp đầu xuân năm mới, hoặc các dịp lễ tết, hội hè của dân tộc, cụ thường đi hát đối đáp với thanh niên nam nữ các làng lân cận. Ngoài ra, cụ còn đi hát phục vụ các lễ cưới, hát trong lễ ăn hỏi, lễ đón rể, hát báo tổ tiên, sau nữa thì đi hát phục vụ lễ cấp sắc và tang ma - những dịp lễ rất quan trọng của người Dao. Cụ bảo, hiện nay, cụ vẫn thuộc lòng hơn một nghìn câu hát và thường xuyên hát phục vụ các lễ cưới, lễ cấp sắc và lễ tang ở địa phương và các bản làng người Dao Thanh Y lân cận khác.