Về Bằng Cả xem hội làng của người Dao Thanh Y

Có lẽ kể từ khi ra đời tới nay, đây là lần đầu tiên hội làng của người Dao Thanh Y, xã Bằng Cả (Hoành Bồ) không được tổ chức tại nhà trưởng bản theo truyền thống nữa, mà chuyển ra trụ sở UBND xã cũ. Trưởng bản Đặng Văn Thương - người đã “cha truyền con nối” được bà con tín nhiệm bầu là trưởng bản, cười, giải thích với tôi: Trước đây các hộ trong làng còn ít thì tổ chức được ở nhà trưởng bản. Mấy năm nay, nhân khẩu tăng lên nên nhà tôi chật quá, không tổ chức được. May năm nay xã có trụ sở mới nên làng quyết định trưng dụng trụ sở cũ để tổ chức cho rộng rãi.

Hơn 7 giờ sáng ngày 1-2 âm lịch, những người đàn ông trong làng bắt đầu lục tục kéo đến trụ sở xã cũ để dự hội làng. Căn nhà cấp 4 gỗ lim gồm 6 gian, được xây dựng đã gần 30 năm nhưng vẫn còn khá tốt. Trong nhà lúc này mọi người đang sắp xếp, chuẩn bị cho nghi thức cúng - phần quan trọng nhất của hội làng. Bên chiếc bàn đặt ở hiên nhà, anh thư ký đang ghi chép họ tên từng người đóng góp, có người thì con gà, người cân gạo, mấy quả trứng vịt hoặc giản tiện hơn thì đóng tiền. Theo lệ làng, tất cả là tuỳ tâm, tuỳ điều kiện kinh tế của mỗi gia đình. Đa phần đại diện gia đình đi dự hội làng là cánh nam giới. Các vật phẩm đóng góp sau khi vào sổ được chuyển xuống để nhà bếp chế biến, chuẩn bị cho bữa ăn trưa.

Ông Lê Văn út, người am hiểu và say mê với việc bảo tồn, giữ gìn các giá trị văn hoá của làng bảo với tôi: Ngày xưa, hội làng Bằng Cả thường được tổ chức tới 3 ngày. Nay để đỡ rườm rà, chúng tôi đã lược bớt đi nên chỉ còn già buổi sáng là xong. Theo ông út thì phần quan trọng nhất và chiếm nhiều thời gian nhất là nghi thức cúng tế. Và quả đúng như những gì ông út nói, nghi lễ này đã được tổ chức từ 9 giờ sáng cho tới 12 giờ trưa mới kết thúc. Dưới ban thờ đặt bát hương của làng, bên mâm gà luộc để cả con còn nghi ngút khói, bánh cơm xôi gồm cơm nếp với nhân đường gói bằng lá vả, cùng với vô số nào là rổ đựng túm to bông lúa khô, cờ giấy 5 màu… trưởng bản Trương thay mặt cho làng ngồi xếp bằng, một tay cầm con dao, một tay cầm hai mảnh tre khô nhỏ, mắt lim rim, miệng lầm rầm khấn, cầu mong tổ tiên về phù hộ cho dân làng mạnh khoẻ, mùa màng tốt tươi. Phụ cúng với trưởng bản còn có 2 già làng khác. Theo trình tự, nghi lễ cúng được diễn tả gồm 9 phần, gồm: Cúng các vị thần hoàng, thổ công, hà bá và tổ tiên các dòng họ; cúng khai sơn phục hoá; cúng cầu thần sấm đánh tan mây mù cho đất trời sáng sủa; cúng chiêu binh, giải quyền bảo vệ bản làng; cúng cầu phượng hoàng, đại bàng giúp đem những gì ám ảnh làng bản đi thế giới khác; các dòng họ đi tứ phương tìm các loại giống cây trồng, vật nuôi; múa rồng cầu cho mưa thuận gió hoà; xây loa thành bảo vệ mùa màng, dân làng bình yên và vui hội được mùa. ấn tượng nhất trong đó là phần một thầy bói xin quẻ âm dương, vừa đọc chú vừa lăn lộn dưới đất, hay như một thanh niên vừa ôm con gà trống (tượng trưng cho phượng hoàng) vừa nhảy múa vòng quanh. Bất thình lình anh ta dừng lại, vặn cổ con gà rồi vứt vào chiếc rổ có để sẵn mấy chiếc chén nhỏ. Những chiếc chén này úp, ngửa thế nào thì đó chính là quẻ âm dương. Giữa mờ mờ khói hương, nhìn nét mặt nghiêm trang cùng lời khấn rì rầm của các thầy mo, xen lẫn tiếng thanh la, não bạt hay như chứng kiến những màn nhảy múa trên, nếu như không có tiếng ồn ào từ các cuộc thi kéo co, ném còn, đẩy gậy của cánh thanh niên bên ngoài vọng vào thì người xem dễ cảm tưởng như mình đang lạc vào một không gian kỳ bí nào đó của người Dao Thanh Y.

Trong khi trong nhà cúng, một già làng khác mang lễ vật lên miếu cúng Thành hoàng. Tương truyền, vị Thành hoàng của làng tên là Trần Thị Chín, vào thời nhà Trần (thế kỷ XIII - XIV) có công đánh giặc, chẳng may bà bị thương nặng, khi rút về tới đây thì mất. Dân làng bèn lập miếu thờ, tôn là Thành hoàng. Có một điều lạ khác với người Kinh là người Dao Thanh Y dùng giấy bản để làm vàng mã. Mỗi nén hương lại quấn một miếng giấy nhỏ. Tuy nhiên, khi ăn uống những tờ giấy này lại được sử dụng làm giấy ăn và các mục đích khác tuỳ ý. Hỏi ra thì tôi được giải thích rằng cùng là tờ giấy nhưng nó chỉ có ý nghĩa nhất định tuỳ vào mục đích sử dụng cụ thể.
Hơn 12 giờ trưa, nghi lễ và các cuộc thi thể thao kết thúc cũng là thời điểm các mâm được dọn ra. Người Dao Thanh Y không cầu kỳ, mâm cỗ chỉ có hai món là thịt gà và thịt lợn luộc chấm với muối và tất nhiên không thể thiếu được rượu chua (còn gọi là rượu bâu) - đặc sản của địa phương đã từng được quảng bá, giới thiệu tại nhiều nơi. Mọi người ngồi quanh mâm, vừa ăn uống vừa trò chuyện vui vẻ. Nhìn khung cảnh ấy, tôi chợt nhớ tới lời Chủ tịch UBND xã Bằng Cả Lý Trọng Bằng nói ban sáng: Việc tổ chức hội làng thế này không chỉ là duy trì nét văn hoá đặc sắc tổ tiên truyền lại, mà điều quan trọng đây còn là dịp tăng cường tình đoàn kết giữa các gia đình, dòng họ trong xã. Do vậy, chúng tôi sẽ quyết tâm bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị của nó hơn nữa.