Người tạc tượng Bác Hồ bằng than đá lớn nhất

Nghệ nhân của than - là danh hiệu mà những người dân Vùng mỏ dành tặng cho ông Đới Ngọc Mạnh, tổ 53, phường Cẩm Thành, Cẩm Phả. Qua bàn tay ông Mạnh, những hòn than vô tri đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật có sức sống bền lâu bởi trong đó đã ẩn chứa cái tài và cái tâm của người nghệ sĩ.

Dáng người cao gầy, đôi mắt sáng và giọng nói trầm ấm, ông Mạnh chậm rãi kể cho chúng tôi nghe về những kỷ niệm trong suốt chặng đường làm nghệ thuật của mình.

Nghệ nhân Đới Ngọc Mạnh đang khắc tượng Bác Hồ trên chất liệu than.

Quê gốc ở Nam Định nhưng đến nay gia đình ông Mạnh đã có 5 đời gắn bó với Vùng than Cẩm Phả. Như là có duyên nợ, ngay từ thời để chỏm, cậu bé Mạnh đã thường lang thang lên mỏ để tìm nhặt những viên than óng ánh về để gọt giũa. Ban đầu chỉ là những hình thù giản đơn như chiếc gạt tàn thuốc, con cá, bông hoa... Đến thời thanh niên, ông Mạnh đã được nhiều người biết đến bởi các sản phẩm độc đáo được chế tác từ than. Khi cách mạng thành công, xưởng Mỹ nghệ của mỏ Than Cẩm Phả (sau này chuyển về mỏ Đèo Nai) được thành lập với mục đích chính là chế tác than đá thành những món quà lưu niệm đặc sắc dành tặng các đoàn khách quý, chuyên gia trong và ngoài nước. Ngày đó, Xưởng mỹ nghệ do ông Trương Văn Đẩu (thân sinh của nguyên Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa) phụ trách. Ông Mạnh được mời vào xưởng làm thợ chính phụ trách kỹ thuật và đào tạo thợ cho xưởng. Tuy chưa được qua các khoá đào tạo chính quy về điêu khắc nhưng với cái tâm, tài và sự say mê đối với than đá, ông Mạnh đã cùng các công nhân trong xưởng chế tác ra hàng ngàn tác phẩm nghệ thuật như hình ảnh người thợ mỏ vác cuốc, những chú mục đồng thổi sáo, những chú trâu đang thơ thẩn gặm cỏ... Những hình ảnh thân thuộc của làng quê Việt Nam, của Vùng mỏ Cẩm Phả bỗng trở nên sống động qua những bức tượng than mà ông Mạnh chế tác để rồi theo chân các vị khách quý đi khắp năm châu, bốn biển. Nhưng kỷ niệm sâu sắc nhất trong hơn 40 năm làm nghệ thuật của ông chính là việc tạc tượng Bác Hồ bằng chất liệu than đá. Từ khi mới vào nghề, nhìn những bức tượng Bác Hồ bằng thạch cao, ông đã nghĩ ngay đến việc khắc tượng Bác bằng than đá. Bởi theo ông, những tác phẩm điêu khắc dùng chất liệu than đá có ưu điểm là không bị ôxy hoá. Hàng trăm năm (có thể hàng nghìn năm sau) nước bóng của than cũng không bị mài mòn mà trường tồn vĩnh cửu với thời gian. Theo kinh nghiệm của ông Mạnh thì dòng than dùng để tạc tượng phải là dòng than Ăngtacô, có độ cứng cao, không có tì vết. Năm 1969, sau khi Hồ Chủ tịch qua đời, xuất phát từ tình cảm sâu sắc đối với vị Cha Già của dân tộc, cùng sự động viên khích lệ của lãnh đạo và công nhân trong phân xưởng, sau 45 ngày đêm miệt mài bên khói than đến quên ăn, quên ngủ, ông đã hoàn thành bức tượng Bác Hồ bằng than lớn nhất Việt Nam với trọng lượng gần 600kg, cao1m45. Ông Mạnh kể lại rằng: Năm đó tuy tôi đã 32 tuổi đời và 10 năm tuổi nghề nhưng lại chưa qua một khoá đào tạo chính quy nào nên cũng lo lắm. Nhưng vì tình cảm thiêng liêng đối với Bác mà tôi tin rằng mình sẽ làm được và tôi đi khắp các khai trường để tìm than. Giống như là duyên kỳ ngộ, ngày thứ 8 khi tôi tới công trường Băng sàng, mỏ Than Đèo Nai - nơi Bác Hồ đã về thăm thì thấy có một hòn than khổng lồ, nặng cỡ trên 1 tấn nằm ngang ở sân văn phòng. Mọi người ở đó cho biết hòn than này to và rắn chắc quá nên không thể nào đập vỡ được, đành để ở đấy. Vui mừng khôn tả vì đây chính là hòn than mà tôi đã ao ước từ lâu. Cùng với một công nhân phụ việc, tôi bắt đầu tạc tượng Bác...

Sau 45 ngày đêm miệt mài, bằng tấm lòng của một người con Vùng mỏ, ông Đới Ngọc Mạnh đã tạc thành công bức tượng Hồ Chủ tịch bằng than lớn nhất Việt Nam. Bức tượng đã được Thủ tướng Phạm Văn Đồng đích thân về Quảng Ninh đón nhận và đề nghị tác giả bức tượng cùng về Hà Nội để trao lại cho Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. Đồng chí Vũ Kỳ, thư ký của Bác, khi đó là Giám đốc Bảo tàng, đã sững sờ hỏi ông Mạnh: Tôi là người đã theo Bác nhiều năm nhưng không thể nào tưởng tượng nổi anh lại khắc tượng Bác đạt đến thế. Anh đã gặp Bác Hồ bao giờ chưa?

Tuy chưa bao giờ được gặp mặt Bác nhưng cũng giống như tất cả những người dân nước Việt, Bác Hồ luôn hiện hữu, gần gũi, đầy yêu thương. Khi dựng tượng Bác Hồ, ông Mạnh đã không chỉ tạc bằng đôi tay khéo léo của một người nghệ sĩ mà còn tạc bằng tâm, bằng tình yêu sâu thẳm của một người con đối với người cha nên bức tượng Bác Hồ bằng than đã có giá trị nghệ thuật cao. Hơn 40 năm trong nghề, ông Mạnh đã tạc trên 600 bức tượng Bác Hồ với các kích cỡ nhỏ hơn để trưng bày tại quê Bác cũng như tại các phòng truyền thống ở các địa phương trong cả nước và ở nước ngoài. Bức tượng Bác Hồ bằng than lớn thứ hai nặng hơn 100kg, cao 1,3m mà ông Đới Ngọc Mạnh chế tác là để tặng đồng chí Nguyễn Thị Định và phái đoàn Quân sự miền Nam nhân dịp đoàn ra thăm Vùng mỏ. Nghe nói do điều kiện chiến tranh ác liệt nên Phái đoàn không thể đưa tượng Bác về miền Nam được nên Đoàn đã gửi lại Uỷ ban Thống nhất Trung ương và hiện nay được trưng bày tại Bảo tàng Đông Hà...