"Bạch Đằng giang - Bản hùng ca trên sóng": Màn sử thi kết hợp dân gian và đương đại

Đó là vở diễn “Bạch Đằng giang- Bản hùng ca trên sóng” do Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh xây dựng, vừa biểu diễn thành công tại TX Quảng Yên.

Cảnh diễn Hưng Đạo Vương cùng các tướng sĩ bày thế trận trên sông.

Vở do tác giả Lê Thế Song viết kịch bản xoay quanh chiến thắng lịch sử trên sông Bạch Đằng năm 1288 của quân dân nhà Trần. Vở diễn gồm 3 chương: Chương thứ nhất nói về cảnh sinh hoạt yên bình của cư dân Đại Việt bỗng dưng bị phá vỡ bởi vó ngựa quân Nguyên Mông.

Chương hai là màn đối thoại giữa Hưng Đạo Vương và bà hàng nước. Bà hàng nước vô danh đã bày cho tướng nhà Trần kế sách đánh giặc. Nghe theo lời bà, quân tướng chuẩn bị thế trận để tiêu diệt quân Nguyên Mông trên sông Bạch Đằng. Chương thứ ba miêu tả cuộc chiến trên sông và khúc khải hoàn ca chiến thắng.

Vở diễn tận dụng khai thác tối đa những yếu tố của kịch đương đại đặc biệt là âm thanh, ánh sáng. Ngay từ chương một, đạo diễn hình đã sử dụng màn hình led bo viền tạo thành những dòng sông màu xanh. Cũng chính cái bo viền ấy khi chuyển sang màu vàng thì tạo thành hình ảnh những dài lụa mềm mại của làng quê Việt Nam ươm tơ, dệt lụa, trồng dâu nuôi tằm. Khi nó chuyển màu trắng lại tạo thành những con sóng trào ở cửa sông, cửa biển, những cơn giận dữ của “mẹ thiên nhiên”.

Màn hình led thể hiện hình ảnh 3D của làng quê với những bờ tre, bến nước, cánh đồng, con đò, những dòng sông trăng, nếp nhà xưa, nhà tranh mái rạ, cánh cò trên sông v.v.. Trên màn hình, còn có cảnh mừng lễ hội cơm mới, xay lúa giã gạo, cảnh hát đúm trên sông trong những đêm trăng.

Chương thứ nhất còn có sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và ngôn ngữ hình thể. Âm nhạc du dương trầm bổng phảng phất âm hưởng dân ca đồng bằng Bắc Bộ, dân ca Quan họ và những giai điệu chèo mượt mà đằm thắm. Lớp múa mở màn cho cảnh mở chương một là múa ước lệ về những chàng trai cô gái trên cánh đồng mùa gặt, những bàn tay cắt lúa, bó lúa, gánh lúa, đập lúa, phơi lúa. Còn có múa cách điệu về màn đối đáp giao duyên trên sông nước, múa phơi lụa trên sông; múa trải lụa và gấp lụa. Màn múa này có động tác gần gũi với múa trong chèo.

Bất ngờ âm nhạc chuyển sang trạng thái đứt gãy, xô dạt, căng thẳng. Màn hình xuất hiện những cuộc viễn chinh của quân Nguyên Mông, những đoàn kỵ mã, vó ngựa tung trời; những chiếc thuyền chiến kéo quân vào Đại Việt. Trên màn hình là hình ảnh kinh thành bị xâm chiếm, làng mạc bị đốt cháy, người dân bị giết hại, đau thương, tang tóc bao trùm.

Dưới sân khấu, nghệ sĩ thể hiện lớp múa hình thể diễn tả sự đau thương của chiến tranh, lũ giặc dồn dân vào một góc sân khấu, hình ảnh dân đen bị giết, bị thiêu trên ngọn lửa hung tàn. Lớp múa thể hiện hình ảnh ước lệ về một dân tộc điêu tàn trong chiến tranh loạn lạc. Múa chuyển đoạn thể hiện sự căm thù, tinh thần kiên cường của người dân đất Việt quyết tâm đứng lên giết giặc, đòi lại giang sơn. 

Ở đó, còn có hình ảnh cha tiễn con, vợ tiễn chồng, người con gái tiễn người yêu sung quân cho triều đình để giết giặc, những đoàn thuyền chở quân lương chuẩn bị cho cuộc chiến. Múa các điệu và ước lệ đã biểu diễn trên nền chất liệu âm nhạc dân gian đương đại, có tiết  tấu lúc thanh mảnh khi lại dồn nén, gấp gáp.

Mở đầu chương hai là hình ảnh sông Bạch Đằng với những chiến thuyền của quân binh nhà Trần. Khi màn hình led tách đôi, nhân vật Hưng Đạo Vương và tướng sĩ đi ra từ màn hình tách đôi với âm nhạc gợi tả, man mác buồn để bắt đầu vào lớp kịch. Hưng Đạo Vương đang lo lắng tính toán kế sách đánh giặc thì có một bà hàng nước xin gặp và bày cho thế trận cắm cọc trên sông và hỏa công tiêu diệt giặc.

Bà hàng nước đã chứng minh hiệu quả của kế sách đó bằng cách tự đốt cháy mái tranh trên quán nước của mình. Khi Hưng Đạo Vương và các thuộc tướng quỳ xuống hướng về dòng sông bái lạy lão bà thì âm nhạc chuyển sang nền nhạc thanh khiết, xa xăm, huyền bí với những nét nhạc lung linh, huyền ảo rồi chuyển sang tiết tấu hùng tráng, nhanh mạnh dứt khoát để chuyển đoạn.

Hoạt cảnh sử thi về Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288.

Đây là đoạn thể hiện hình ảnh những cây lim già, dòng sông đỏ nặng phù sa đang chảy về phía biển. Màn hình led bo viền thể hiện hình ảnh dòng sông uốn khúc. Lớp múa từ từ tiến vào sân khấu. Múa kể chuyện những dân binh chế tác cọc nhọn, chuyển xuống thyền và đóng cọc trên sông. Màn hình led khói lạnh, âm nhạc và múa thể hiện trên nền lời bình cùng kết hợp trong đoạn này. Trong làn khói sương mờ mịt ấy, Ngô Vương và Lê Hoàn xuất hiện đứng sâu trong sân khấu trên vè và bục cao. Cả ba thể hiện màn phục hiện và đối thoại ngắn về quyết tâm đánh giặc đòi lại giang sơn.

Trong chương ba, màn hình led thiết kế đồ họa 3D diễn tả trận đánh kinh điển trên sông Bạch Đằng. Từng đoàn thuyền giặc kéo vào với âm nhạc đứt gãy, căng thẳng, chát chúa xen lẫn những đoạn nhạc buồn thảm, đau thương, chết chóc. Màn múa từ tiểu cảnh chuyển sang đại cảnh ước lệ với 2 nhóm đen - trắng và những cuộc giáp chiến. Có lúc nhóm trắng giả thua để dụ nhóm đen xô tới. Hình ảnh quân giặc bị dụ vào bãi cọc. Diễn viên cầm cọc nhọn bên trên có phủ vải trắng thể hiện dòng sông.

Diễn viên múa dưới nền nhạc dữ dội, ầm ào, bứt phá. Bất ngờ diễn viên dưới tấm vải ngồi dậy xuyên cọc nhọn thủng tấm vải thể hiện hình ảnh thủy triều rút và bãi cọc nhô lên. Tiếp theo, diễn viên múa ước lệ thuyền giặc bị nhấn chìm, cuốn phăng theo dòng nước. Diễn viên tràn hết ra sân khấu múa hát tưng bừng thể hiện quân giặc rút chạy, non nước thanh bình. Lúc này hiệu ứng âm thanh, ánh sáng, hình ảnh và múa kết hợp thành tác phẩm hoành tráng trên nền ca khúc nhạc mới hiện đại “Bạch Đằng vang mãi bản hùng ca”.

Về vở diễn này, NSƯT Từ Diệu Hương, Trưởng đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh, chia sẻ: Vở diễn kết hợp hài hòa giữa kịch, chèo và sân khấu hiện đại, giữa dân gian và đương đại để thể hiện làm sao cho tốt một màn sử thi về chiến thắng trên sông Bạch Đằng. Sự kết hợp này vừa phù hợp với đề tài, không gây nhàm chán cho khán giả, để lôi cuốn họ lại vừa có thể khai thác được những thế mạnh của Đoàn sau khi hợp nhất các đoàn nghệ thuật.

Huỳnh Đăng

[links()]