Chung tay bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa ở xã Nam Sơn (Ba Chẽ)

Xã Nam Sơn nằm ở ngay cửa ngõ huyện Ba Chẽ, có nhiều giá trị văn hóa đặc sắc. Người dân nơi đây cũng đã biết phát huy tốt những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Hàng năm, vào tháng 3 Âm lịch tại thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn, diễn ra Lễ hội Miếu Ông – Miếu Bà. Trong đó, phần lễ có các nghi lễ rước nước, rước kiệu, dâng hương, lễ phóng sinh thả cá ở sông Ba Chẽ. Phần hội có nhiều nội dung phong phú, như: Chèo thuyền, bịt mắt đập bóng, bịt mắt bắt vịt, kéo co, ném còn, đi cầu khỉ, nấu cơm gánh…

Để đóng góp vào các hoạt động lễ hội, bà con nhiều thôn ở xã Nam Sơn đã biết phát huy những giá trị văn hóa dân tộc mình, gắn liền với đời sống sinh hoạt, làm ăn kinh tế của họ. Nam Sơn có CLB Múa Phùn Voòng, hàng năm được trình diễn ở Lễ hội Miếu Ông – Miếu Bà. Đây là nghi lễ không thể thiếu được trong đời sống của người Dao Thanh Y là dân tộc chiếm phần đông ở xã Nam Sơn.

Vào những ngày lễ hội, 100% chị em phụ nữ người Dao đều mặc các bộ quần áo truyền thống của dân tộc mình. Để duy trì được nét văn hóa đó, Nam Sơn có CLB Thêu thổ cẩm Dao Sán Chay ở thôn Lò Vôi, với 21 hội viên của các hộ gia đình ở thôn. Bà Bàn Thị Bích, 68 tuổi, là thành viên của CLB Thêu, cho biết: “Nghề thêu thổ cẩm đã có từ rất lâu trong cộng đồng Dao chúng tôi, do thế hệ trước truyền dạy cho thế hệ sau. Bởi vì, phụ nữ Dao khi đi lấy chồng cần phải có bộ quần áo mới về nhà chồng”. Ngày nay, từ sự phát triển của xã hội nên có nhiều phụ nữ Dao bận rộn vì tham gia vào các công việc xã hội, trong khi việc thêu thùa mất rất nhiều thì giờ, lại đòi hỏi sự khéo léo. Vậy là CLB Thêu thổ cẩm Dao Sán Chay đã cung cấp các bộ trang phục truyền thống cho chị em, để ai cũng có quần áo dân tộc mình mặc trong những ngày lễ, tết.

Các thành viên CLB Thêu thổ cẩm Dao Sán Chay thôn Lò Vôi, xã Nam Sơn.

Du khách đến với Lễ hội Miếu Ông – Miếu Bà còn rất ấn tượng với môn đua thuyền độc mộc, được tổ chức hàng năm. Để có được những vận động viên tham gia môn đua thuyền truyền thống này không dễ, không chỉ luyện tập “một sớm một chiều” mà có được. Họ chính là những người dân ở Nam Sơn, vốn gắn bó với con thuyền độc mộc từ công việc hàng ngày của mình, đã tham gia tích cực môn thi này trong lễ hội. Ở thôn Làng Mới, xã Nam Sơn từ nhiều năm nay còn duy trì cơ sở đóng thuyền độc mộc. Nghề này có cách đây gần 30 năm, do 9 hộ dân trong thôn cùng chung vốn vào làm nghề. Nghề đóng tàu thuyền thôn Làng Mới một thời phục vụ hầu hết các thôn của xã và các thôn bám con sông Ba Chẽ của các xã khác trên địa bàn huyện. Ngày nay, nghề này đã kém đi nhưng vẫn duy trì, tạo ra phương tiện thúc đẩy môn chèo thuyền bằng chân rất độc đáo ở Ba Chẽ trong Lễ hội Miếu Ông – Miếu Bà hàng năm.

Đua thuyền độc mộc trên sông Ba Chẽ tại Lễ hội Miếu Ông - Miếu Bà năm 2019.

Ở thôn Làng Mới còn có Lò sứ cổ xã Nam Sơn - Ba Chẽ có cách đây hơn 100 năm. Tháng 6/2013, Bảo tàng Quảng Ninh phối hợp với Sở KH&CN và Viện Khảo cổ học – Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đã tiến hành khảo sát Lò sứ cổ xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ. Hàng nghìn mẫu vật thu được từ cuộc khảo sát, bao gồm chén, bát với các kích cỡ to, nhỏ khác nhau. Các mẫu vật được đưa đến nghiên cứu bằng phân tích thành phần hóa học tại Phòng thí nghiệm và xác định niên đại của Viện Khảo cổ học - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam về các yếu tố của xương sứ, trình độ chế tác đất làm xương sứ rồi đưa ra kết luận: “Chất lượng xương sứ Ba Chẽ hàng đầu Việt Nam và tương đương với chất lượng đồ sứ Trung Quốc giai đoạn thế kỷ 19. Và đây là di tích có tính chất đặc trưng về công nghiệp chế tác đồ sứ, đặc biệt là lò nung có quy mô lớn nhất Việt Nam thời điểm lò gốm hoạt động”. Mặc dù lò sứ nằm ở khu dân cư nhưng người dân thôn Làng Mới và xã Nam Sơn nói chung đều có ý thức bảo tồn cao, chính vì thế di tích mới giữ được gần như nguyên vẹn mà chỉ bị hủy hoại bởi thời gian.

Hiện nay, xã Nam Sơn đang thực hiện Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa người Dao phục vụ cho phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2019 – 2020, định hướng đến năm 2025”. Từ đó giúp cho người dân Nam Sơn càng phát huy tốt hơn các giá trị văn hóa trên địa bàn, đặc biệt là văn hóa dân tộc Dao, vốn có số dân chiếm đa số trên địa bàn.

                                                                 Công Thành

[links()]