Vinh danh 2 di sản lễ hội truyền thống: Niềm tự hào đi cùng trách nhiệm

Dịp cuối tháng 12 vừa qua, lễ hội truyền thống đình Trà Cổ (TP Móng Cái) và lễ hội truyền thống đình Quan Lạn (Vân Đồn) đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, góp phần nâng số di sản nằm trong danh sách này của Quảng Ninh lên 6 di sản. Đây là niềm tự hào song cũng đặt ra trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát huy giá trị các di sản trong đời sống hiện nay.

Nét riêng độc đáo, đặc sắc

Đình Trà Cổ tại phường Trà Cổ, TP Móng Cái lâu nay vẫn được xem là “cột mốc văn hóa” vùng biên giới Quảng Ninh. Lễ hội đình Trà Cổ diễn ra từ 30/5 - 3/6 Âm lịch hằng năm, cũng hội được những nét văn hóa rất đặc sắc trong cả phần lễ và phần hội, gồm: Lễ mục dục; lễ rước cây đèn thần; các nghi lễ thỉnh sinh, rước kiệu và nghinh thần; hội thi Ông Voi; các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao…

Nghênh kiệu rước thần trên biển trong Lễ hội đình Trà Cổ (Móng Cái). Ảnh: Nguyễn Đình Chí (CTV)

Đặc biệt, hội thi Ông Voi là nét độc đáo riêng có của Lễ hội. Theo tục lệ, trước khi vào lễ hội, làng sẽ chọn ra 12 Cai đám, cho phép mỗi người nuôi một con lợn trong vòng 1 năm để thi. Con lợn được gọi là “Ông Voi” và được chăm sóc rất chu đáo. Vào dịp lễ hội, các Cai đám dùng cũi sơn đỏ, có mái che rước các Ông Voi ra đình chầu thần và thi. Ông Voi đoạt giải cao nhất được lựa chọn để tế thần. Các Cai đám, nhất là Cai đám có Ông Voi thắng cuộc được khen thưởng và được dân làng kính trọng.

Diễn ra muộn hơn, Lễ hội truyền thống đình Quan Lạn (Vân Đồn) được tổ chức vào trung tuần tháng 6 Âm lịch hàng năm, nhằm mừng công, đón sắc của vua phong cho Thành hoàng làng có công tiêu diệt giặc Nguyên năm 1288, đồng thời làm lễ tế thần, cầu mong cho cuộc sống được bình an khi làm nghề sông nước. Tính đến nay, lễ hội đã có 731 năm tồn tại, với gốc tích là từ hội làng của người dân đảo Quan Lạn. Lễ hội cũng có nhiều điểm riêng rất độc đáo, như nghi lễ “Khóa làng” và “cải tịch” (thay áo cho tượng vua Lý Anh Tông, tướng Trần Khánh Dư, tướng Phạm Công Chính)... Thu hút người dân, du khách nhất là cuộc đua thuyền rồng của 2 giáp Đông Nam Văn và Đoài Bắc Võ. Tham gia cuộc thi, ngoài 2 thuyền tham gia chính còn có 6 thuyền chải và nhiều thuyền khác đi cổ vũ, giám sát, bảo vệ. Tiếng động viên cổ vũ, tiếng trống và hiệu cờ cùng nhịp chèo làm sôi động cả một vùng. Sau lễ hội, hàng trăm con tàu của du khách, của dân ở các huyện và các đảo lân cận tỏa ra khơi tạo nên một khung cảnh hết sức ngoạn mục…

Và những thăng trầm, biến đổi…

Cả hai lễ hội được vinh danh lần này đều là di sản văn hóa phi vật thể của cư dân vùng biển Quảng Ninh. Quá trình tồn tại và phát triển của lễ hội đều có những thăng trầm, biến đổi.

Cụ thể, lễ hội đình Trà Cổ Sau khi hòa bình lập lại được tổ chức 1 lần rồi thôi, đến năm 1993, có sự giúp đỡ của chính quyền mới được phục dựng và duy trì cho đến hiện nay. Một thời gian dài trước đây, khi đình Đông Thịnh, đình Tràng Vĩ bị mất thì người dân 3 khu này tổ chức lễ hội chung tại đình Trà Cổ. Sau này khi 2 ngôi đình kia được khôi phục lại, đa phần người dân nơi nào lại trở về tham gia lễ hội tại đình nơi ấy, cũng tác động nhất định tới lễ hội đình Trà Cổ. Thời gian tổ chức lễ hội nay tiết giảm đi, từ 1 tuần giảm xuống còn 4 ngày. Lễ vật dùng cho buổi tế lễ là Ông Voi đẹp nhất, to nhất được chọn từ 12 Ông Voi do 12 Cai đám nuôi từ khi kết thúc lễ hội năm trước, nhưng bây giờ Ông Voi của Cai đám nào (đã mang lên chầu thần rồi) thì mang về nhà giết để chiêu đãi những người thân quen của ông Cai đám đó. Sau khi lễ hội phục dựng lại đã có sự thay đổi về phần tế và hội với các hoạt động tế lễ phong phú hơn xưa.

Lễ hội đình Quan Lạn (Vân Đồn) đã trở thành ngày hội chung của cả huyện đảo Vân Đồn và vùng biển Quảng Ninh. Ảnh: Đỗ Phương.

Tương tự như vậy, lễ hội đình Quan Lạn thời xưa hầu như năm nào làng cũng mở hội. Trình tự cũng như các nghi lễ của hội không hề thay đổi, nhất là lễ “mở sắc phong”, lễ “rước bài vị” của tướng Trần Khánh Dư, lễ “nghinh Thần” và các nghi lễ liên quan đến miếu Đức Ông Phạm Công Chính cũng như cuộc đua thuyền. Nhưng sau này có lúc hội làng không có rước, có khi chỉ lấy việc cúng lễ làm chủ yếu. Tới năm 1993, song song với các hoạt động bảo tồn di tích, tỉnh đã cho phép khôi phục lại lễ hội Quan Lạn (Vân Đồn) được gần như xưa và đầu tư đóng một đội thuyền mới cho hội bơi. Những năm sau này, lễ hội được tổ chức ở quy mô vừa phải.

Với xu hướng phát triển du lịch gần đây thì cả 2 lễ hội được quan tâm đầu tư hơn, quy mô lớn hơn. Lễ hội “chèo bơi” Quan Lạn dần ăn sâu vào tiềm thức của người dân vùng đảo và trở thành ngày hội chung của cả huyện đảo và vùng biển Quảng Ninh. Lễ hội đình Trà Cổ được TP Móng Cái đứng ra tổ chức, mở rộng hơn. Ngoài sự tham gia của người dân bản xứ, Hội đồng hương trong Cửa Ông - Cẩm Phả, mấy năm gần đây còn mời thêm các đình xã bạn bên Trung Quốc đến tham dự, như: Vạn Vĩ, Sơn Tâm và Vu Đầu (gốc Việt người Hoa). Đời sống nâng lên, lễ vật cũng phong phú và đẹp hơn, trang phục đội tế cũng đẹp và trang trọng hơn. Phần hội hiện có thêm phần chấm thi và trao giải cho Cai đám nuôi Ông Voi được tốt nhất, có nhiều trò chơi dân gian giúp không khí náo nhiệt hơn. Tuy nhiên, trò chơi cờ người và hát ả đào đã bị thay thế bởi một số trò chơi mới hợp thời hơn. Màn múa bông thể hiện sự cầu mong trời đất thần linh phù trợ cho đánh bắt được nhiều cá tôm, buôn bán phát đạt, chăn nuôi, trồng cây tươi tốt, cuộc sống ấm no cũng năm có, năm không...

Ngọc Mai

[links()]