Nhớ Tết xưa…

Mỗi năm Tết đến, Xuân về, nhìn bà con vùng Hà Nam quê tôi tất tả sắm tết, tôi lại bồi hồi nhớ những cái tết xưa.

Gói bánh chưng đón Tết ở Hà Nam.

Cha tôi, thoạt trông ai cũng tưởng thư sinh, lúc nào cũng thấy đọc sách, nhưng ông lại rất thạo việc ruộng đồng. Cha gói bánh chưng rất khéo, cái nào cũng vuông đều chằn chặn; bó mạ cũng vậy, cái nào cũng tầm tầm như những đứa trẻ lên ba ngồi xếp hàng trên bờ ruộng... Mẹ tôi, nhiều lúc tôi cứ nghĩ trên đời này chỉ có bà là một, một người đàn bà hiền lành, nhân hậu và chịu khó chịu khổ. Cả ngày mẹ bám lấy công việc đồng áng, bếp núc, chợ búa rồi đan lát, khâu vá. Hình như lúc nào bà cũng sợ chồng con bị đói. Lo cho Tết sắp đến, mẹ tôi dọn đám củi khô gọn lại, chất đống ở góc vườn rồi lấy rơm đậy lên. Mẹ bảo: Củi này để luộc bánh chưng đêm giao thừa, lửa cháy đượm, bánh rền ngon phải biết!

Suốt chiều ba mươi anh em chúng tôi thường thức cùng mẹ đến tận khuya. Dưới nồi bánh chưng không ngơi đầy củi. Ngọn lửa cháy rất đều đun cho nồi bánh sôi sùng sục, tỏa hơi. Liệu cơ đoán chừng bánh đã chín rền, chúng tôi xúm vào cùng mẹ bắc ra. Nồi bánh chưng nghi ngút khói hơi, nóng hôi hổi. Mẹ vớt những chiếc bánh nhúng vào chậu nước lạnh để sẵn bên cạnh rồi xếp lên chiếc mâm gỗ cho ráo nước. Xong đâu đấy, bà lấy hai thanh ván cùng mấy viên gạch chỉ hoặc chiếc cối đá giã cua đè lên, ép bánh cho chặt. Và thế nào anh em tôi cũng được cha gói dành sẵn cho mỗi đứa một chiếc bánh con con.

Ngày tất niên bận mấy thì bận, mẹ vẫn không quên nấu nước bồ kết, lá sả gội đầu cho cả nhà. Sáng mồng 1 Tết, bà đã chuẩn bị nồi nước nấu cây mùi già gọi chúng tôi ra chạn nước rửa mặt. Chiếc khăn mặt ngâm trong thau nước ấm được vắt khô mà khi lau lên mặt vẫn sực nức mùi hương cây mùi già bốc hơi như khói mỏng, thật thú vị. Nó loang thơm cả mảnh sân lành lạnh gió xuân la đà cành đào ngoài vườn ghé vào khoe những chấm hoa xòe như những đốm giấy lụa hồng. Không gian buổi sáng đầu tiên trong trẻo của mùa xuân mở ra, cả nhà tôi ai cũng háo hức chờ đón người đến mở ngõ xông nhà. Người dân quê tôi rất coi trọng tục xông nhà, chúc Tết. Ngày xưa, người ta thường đề cao “một vía trai bằng hai vía gái”. Sáng mồng 1 Tết có vía trai đến nhà đầu tiên: Một đứa bé, một cậu học trò, một thanh niên, một lão nông khoẻ mạnh… là y như gia chủ mặt mày rạng rỡ, cảm thấy năm đó làm ăn dễ chịu, may mắn, phát tài. Chả thế mà nhiều người còn dặn trước, còn thuê trước trong năm một thằng bé hàng xóm sang xông nhà...

Giã bánh dày ở Hà Nam.

Tôi không quên hình ảnh mẹ tôi sau khi vớt xong nồi bánh chưng, đến gần giao thừa, mẹ thường sai hai anh em tôi ra đường nhặt một viên gạch hoặc ra sào ruộng ven làng xới một hòn đất nhỏ, sau đó mang về ngay. Lúc về, đã thấy mẹ đợi sẵn, mở rộng hai cánh cổng đón chúng tôi. Làn gió xuân lành lạnh cũng đâu đó theo vào. Bà vội vàng nói: Sang canh rồi! U mừng tuổi cho anh em các con hay ăn chóng lớn, vô bệnh, vô tật, học năm biết mười!… Từ ấy quen lệ, cứ đến sắp giao thừa, liệu cơ mẹ bảo, chúng tôi hiểu ý, liền rủ nhau đi, rồi về chúc phúc cha mẹ và cả nhà. Chúng tôi được ra vốn những đồng 2 xu, 5 xu mới toanh (hồi đó đồng xu kẽm giá trị lắm).

Khi tiếng pháo tép nổ râm ran khắp đất trời, cả nhà tôi rộn rực hẳn lên. Mẹ tôi bưng lên mâm cỗ cúng giao thừa. Mâm cỗ bày đủ thứ: Đĩa thịt lợn, thịt gà, có bánh chưng, bánh gio bóc sẵn, có đĩa bánh rán, bánh chánh gừng, bánh gai, bánh mật. (Sau này cho đến bây giờ, vợ tôi cũng vẫn làm theo nếp mẹ tôi như thế khi soạn cỗ cúng giao thừa). Cha tôi thắp nén hương lầm rầm khấn vái. Khói hương trầm vấn vít. Mùi hương trầm ấm áp. Cả ngôi nhà như chợt đổi sang một không gian nao nao mới lạ. Cha bảo tôi: "Con đến bóc tờ lịch ngày cũ đi cho thầy!". Tờ lịch mới ngày mồng 1 Tết đỏ chói màu chữ hiện ra, cha tôi trịnh trọng thắp 5 nén hương quỳ xuống trước bàn thờ khấn vái tổ tiên. Có lần tôi tò mò hỏi:

- Sao thầy lại đốt 5 nén, mà không thắp 3 nén như thường ngày?

- Năm nén để cầu Ngũ Phúc con ạ! Rồi ông giải thích: Ngũ Phúc gồm năm điều Phúc con người phấn đấu để có được trong gia đình: Phú, Quý, Thọ, Khang, Ninh...

Cha tôi ra sân, giơ bàn tay hứng lên vòm trời. Ông bảo: Giao thừa mà có bụi mưa bay lất phất rồi trời sáng thế này là năm nay bàn dân thiên hạ sẽ được mùa.

Sáng mồng 1, mẹ thường dắt anh em chúng tôi ra chùa làng. Bà đội một mâm oản cùng hoa quả. Anh em tôi lẽo đẽo theo sau. Hình như trong mắt trẻ thơ sáng nay nhìn cái gì trong làng trong xóm cũng mới. Mới từ bức tường quét vôi, tiếng chim hót trên rặng tre, cây khế. Mới từ mái ngói, mảnh sân, hàng cau, cành đào nhà ai run rẩy thò ra ngoài đường khoe những nụ hoa chúm chím... Mải nhìn hai bên đường xóm thỉnh thoảng tôi lại vấp ngã chúi về phía trước. Đã tới cổng chùa. Hương trầm cùng tiếng mõ đều đều vọng ra, khiến tôi chợt nghĩ tới tiếng gõ phàng bằng ống tre gọi cá của ông bác rể tôi hay đi đánh lưới cá rô trên dòng sông cắt ngang qua cánh đồng. Ngôi chùa nhỏ nằm ẩn trong khu vườn xung quanh bọc bởi những rặng tre xanh. Ngọn tre mùa này cong rủ như những ngọn cầu vồng ôm lấy mái ngói lá đa rêu phong cổ kính. Lá tre già rụng bay chấp chới nhẹ nhàng rơi xuống nom như những cánh én sang mùa. Chờ mẹ đặt mâm lễ và thắp những nén hương, chúng tôi chắp tay nhìn lên tượng Phật. Em tôi vừa giơ tay định trỏ, tôi vội ấn tay nó cụp xuống: Mẹ bảo không được trỏ tay vào bụt, biết chưa? Phải tội đấy! Rồi chúng tôi cúi lạy, đúng là những cái cúi lạy của trẻ con cứ lia lịa, lia lịa, quá đỗi vô tư!

Đi lễ chùa về, mẹ lại dắt chúng tôi qua nhà thờ họ. Cha tôi đã đến từ lúc nào. Ông đang thắp hương, khấn vái. Cha bảo: Đây là nhà thờ họ nội của các con. Nhà thờ thờ phụng tổ tiên là các vị thủy tổ và tiên công đầu tiên của họ ta từ kinh thành Thăng Long xuống đây lấn biển đắp đê, lập ấp dựng làng. Từ đốm lửa chài của các cụ đốt giữa đêm hoang, qua gần 600 năm rồi, ta mới có vùng quê Hà Nam với xóm làng, ruộng đồng trù phú cho dân cày cấy, "an cư lạc nghiệp" đến ngày nay. Hà Nam là vùng đảo thấp hơn mực nước biển, với vòng đê 34 cây số bao quanh, là vựa lúa của huyện Yên Hưng ta... Nên các con phải luôn nhớ công đức khai canh lập nghiệp của các cụ. Cha tôi còn dạy: Từ các cụ Tổ mà nên dòng họ. Có họ mới có làng. Họ là tế bào nhỏ của làng. Làng là tế bào của Tổ quốc. Các con phải tu thân cho dòng họ, cho làng, cho Tổ quốc mình...

Những hình ảnh xuân tết những ngày xưa ấy đã thoắt đi qua một quãng đời. Ôi! Chỉ còn trong trí nhớ hương vị xa ngái của xóm thôn, cánh đồng, của những mẩu chuyện dân dã. Tình làng quê khoai lúa, tình cha cao vời vợi, tình mẹ rộng bao la. Tất cả vừa bừng thức trong không gian tiễn mùa đông đi, đón ngày xuân tết tới.

Chợt ngoài ngõ có tiếng những đứa trẻ gọi đứa cháu gái tôi ra mở ngõ. Tôi giật mình bỏ quyển sách xuống bàn, ra hiên đón chúng. Bọn trẻ như một bầy chim sẻ ríu rít, chúng đang vào mảnh sân nhỏ lấm tấm mấy cánh hoa đào la đà theo ngọn gió đông, để... xông nhà!

Nắng xuân hừng lên. Làng quê như một bức tranh lụa hừng lên...!

DƯƠNG PHƯỢNG TOẠI