Hòa dòng chảy văn hóa Hạ Long

Hạ Long - Hoành Bồ, 2 vùng đất vốn có địa hình, đặc điểm dân cư khác biệt, nơi là biển rộng, nơi là núi cao, kéo theo đó là vốn văn hóa riêng có của mỗi vùng. Ấy thế, nhưng khi đã về “chung một nhà”, sự khác biệt ấy sẽ hòa quyện, bổ khuyết cho nhau, tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc, trải dài từ vịnh xanh Hạ Long đến lâm viên Đồng Sơn - Kỳ Thượng.

Nét đẹp người con gái Dao trong Hội làng Bằng Cả. Ảnh: Hà Phong

Hạ Long từ khi khởi nguồn cho đến nay đã được coi là điển hình của văn hóa miền biển. Mảnh đất này sớm là nơi định cư của người Việt cổ với những nền văn hóa đặc thù, từ Soi Nhụ, đến Cái Bèo và nền văn hóa Hạ Long. Chỉ tính quanh khu vực lòng Vịnh Hạ Long, các nhà khoa học đã tìm thấy hàng chục di chỉ, là nơi cư trú, sinh hoạt, lao động của cư dân các nền văn hóa nói trên.

Trải qua quá trình quần cư và phát triển, những cư dân Hạ Long hình thành, lưu giữ và phát huy nền văn hóa mang màu sắc biển của mình. Đến nay, Hạ Long còn đó những di tích đình Giang Võng, đền bà Men, nơi gửi gắm niềm tin và vọng ước của người dân biển; những nghề khai thác thủy sản truyền thống; những sinh hoạt văn hóa hát chèo đường, giao duyên, hình thức tổ chức đám cưới trên biển...

Có lẽ ít có lễ rước nước nào đặc biệt như ở đình Giang Võng. Khi đi lấy nước phải có hàng chục thuyền rồng, chọn nơi có dòng chảy, có cá tôm đi qua để lấy nước; khi rước nước lên bờ phải có các đội lân sư rồng nhảy múa rộn ràng. Nếu như ở những nơi khác, lễ rước nước chỉ nhằm tắm tượng, rửa đồ thờ tự thì ở Giang Võng đó là thánh vật để người dân biển Hạ Long cầu nguyện mẹ biển bình yên, không sóng to, nước cả mà thay vào đó là cho nhiều tôm cá...

Hát chèo đường của Hạ Long nằm trong nét văn hóa diễn xướng trên biển, là lối hát đố, giảng, hát giao duyên của trai gái trên biển. Có lẽ từ đặc thù vịnh kín, nguồn lợi thủy hải sản giàu có của Vịnh Hạ Long, nên cư dân Hạ Long hát chèo đường khá chậm rãi, ấm áp, mênh mang, tình cảm... chứ không dữ dội, mạnh mẽ, chất chứa cảm xúc như các vùng biển khác.

Trai gái làng chài Hạ Long hát giao duyên trên biển. Ảnh: Tạ Quân

Rời di sản Vịnh Hạ Long, chúng ta sẽ đến vùng lâm viên Hoành Bồ với những bản làng trù phú, yên bình dưới các chân đồi, thung lũng... Với nền văn hóa đậm đặc và tràn đầy sức sống, đặc biệt là nền văn hóa của 11 dân tộc anh em sinh sống trên địa bàn.

Với số lượng dân đông nhất, thời gian sinh sống lâu nhất, người Dao Thanh Y Hoành Bồ chính là kho tàng văn hóa của cả vùng. Ở đó có những lễ hội làng được lưu truyền đến cả trăm năm; nghi thức cấp sắc gắn với cả đời con trai người Dao; kỹ năng nghề truyền thống may thêu, làm giấy dó, thuốc nam; nghệ thuật nấu ăn, nhất là cách ủ rượu bâu; các bài hát, điệu nhảy dân gian như múa hát cầu mùa, múa gà, múa rồng, múa chiêu binh, hát giao duyên... đều rất đặc sắc.

Khác với các vùng miền khác, lễ cấp sắc của người Dao nơi đây đặc biệt coi trọng việc kiêng kỵ, cầu cúng, dù thời gian, nghi lễ có được giản lược đi, nhưng thầy cúng phải cao tay, múa gà là vũ điệu bắt buộc phải diễn ra trong lễ cấp sắc. Việc này đảm bảo cho con trai người Dao được đặt tên, ghi danh, được cộng đồng và các thần linh công nhận, sống được tôn trọng, chết được đón nhận.

Khu bảo tồn văn hóa dân tộc Dao Thanh Y tại xã Bằng Cả là mô hình bản, làng văn hóa dân tộc thiểu số sớm nhất của Quảng Ninh. Nơi đây diễn ra các hoạt động làm lễ cúng vào các dịp cấp sắc ngày 1 của các tháng 2, 4, 7 và 10 âm lịch; 3 tháng một lần việc làng (ăn tết quý); ngày 1 tháng 2 âm lịch hằng năm tổ chức hội làng Bằng Cả.

Người dân Bằng Cả rộn ràng đi dự hội làng. Ảnh: Huỳnh Đăng

Hội làng Bằng Cả chính là lễ hội lớn nhất trong năm của người Dao Thanh Y. Cái đẹp của lễ hội này là đúng tính chất hội của làng, của cộng đồng chứ không riêng ai, chính bởi vậy mà ý thức của từng người tham gia hội rất cao. Họ mặc trang phục truyền thống, cùng góp gà, gạo, rượu để làm lễ cúng, cùng tuân thủ các quy tắc của làng đề ra trong các cuộc chơi...

Trong hội có tục ném còn, là nam thanh nữ tú ném quả còn vào nhau, đôi bên thích nhau thì bắt còn hoặc để quả còn đụng trúng người rồi tách ra ném riêng, nếu không thích nhau thì chủ động tránh còn, không có tình ý gì hơn...

Bên cạnh đó, khu vực Hoành Bồ còn 39 di tích đã được kiểm kê, trong đó có 1 di tích, danh thắng cấp quốc gia, 7 di tích cấp tỉnh. Riêng di tích cấp quốc gia núi Mằn là di tích, danh thắng nổi tiếng, đặc biệt có mối liên hệ về lịch sử và cảnh quan với Hạ Long.

Hòa dòng văn hóa Hạ Long hôm nay, đã thấy rõ dải văn hóa từ miền biển lên vùng núi đa sắc, tươi đẹp, qua nhiều cung bậc cảm xúc, từ đó càng khẳng định vốn văn hóa dân tộc giàu có, quý giá, luôn cần được bảo tồn và phát huy.

Việt Hoa

[links()]