Người lưu giữ nghề dệt truyền thống ở Bình Liêu

Nghề dệt thủ công truyền thống ở Bình Liêu vốn đã tồn tại từ rất lâu đời, mang đậm nét văn hóa đặc sắc của người Tày bản địa. Trải qua nhiều thay đổi của thời gian thì nghề dệt thủ công này vẫn luôn được những lớp người cao tuổi như bà Lý Thị Chương (81 tuổi), thôn Nà Phạ, xã Tình Húc, trân trọng, gìn giữ.

Đến thăm nhà bà Lý Thị Chương, chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng bởi dù tuổi đã cao nhưng bà vẫn cần mẫn ngồi bên khung dệt, đôi tay bà vẫn thoăn thoắt dệt để cho ra những sản phẩm kịp phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng vào những ngày chợ phiên. Tính đến nay, bà Chương đã có hơn 70 năm gắn bó với nghề dệt truyền thống. Bà Chương cho biết: “Ngày xưa người Tày chúng tôi thường quan niệm, con gái mà không biết dệt thì không ai lấy làm dâu. Cho nên, mới 10 tuổi, tôi đã được mẹ truyền cho nghề dệt vải. Chiếc khung cửi này đã theo nghề dệt cùng tôi từ thời ông nội đóng cho đến giờ. Tôi vẫn nhắc nhở, động viên cháu gái, cháu dâu cố gắng học lấy nghề dệt này”.

Theo bà Chương, trước đây, phần lớn các gia đình người Tày ở Bình Liêu đều tự trồng bông, kéo sợi, dệt vải. Ngày nay, nghề trồng bông, kéo sợi gần như không còn, nên sợi bông được thay thế bằng sợi công nghiệp vì dễ dệt hơn, giá cả không cao, không tốn nhiều thời gian, công đoạn, người phụ nữ cũng đỡ vất vả hơn.

Để tạo ra 1 sản phẩm dệt thủ công hoàn chỉnh, đẹp mắt phải qua nhiều công đoạn, từ trồng bông, cán bông, bật bông, quấn bông, kéo sợi, hồ sợi, dàn sợi, dệt sợi… công đoạn nào cũng đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo, tỉ mỉ và nhiều công sức. Tuy nhiên, hiện nay số người dân tộc còn sử dụng các sản phẩm dệt truyền thống không còn nhiều. Bà Chương tâm sự: "Cả xã Tình Húc giờ còn mỗi mình bà duy trì nghề dệt truyền thống mà nghề này hoàn toàn là thủ công, mất rất nhiều thời gian mới làm ra được một sản phẩm. Do ít người còn sử dụng sản phẩm nên việc tiêu thụ cũng khó khăn, hiệu quả kinh tế đem lại không nhiều. Nhưng do nghề này đã gắn bó với bà từ bé nên bà cố gắng giữ gìn nó để truyền cho con cháu về sau".

Bà Lý Thị Chương giữ "lửa" nghề dệt truyền thống

Sản phẩm mà bà Chương thường dệt hiện nay là khăn vấn đầu của phụ nữ Sán Chỉ. Mỗi chiếc khăn có chiều dài 1,2m, rộng 20cm, hai đầu có các tua chỉ và đều có chung một màu xanh. Trên mỗi hàng ngang của khăn nổi lên những hoa văn hình quả trám. Đây là sự khác biệt so với khăn Trung Quốc. Mỗi chiếc khăn bà làm ra, có giá bán trên thị trường khoảng 150.000 đồng.

Thực tế cho thấy, hiện nay tại nhiều địa phương nghề dệt thủ công truyền thống không còn duy trì. Số lượng người còn dệt cũng rất ít, phần lớn đều đã cao tuổi, nên gặp nhiều khó khăn trong quá trình truyền dạy lại nghề cho con cháu. Đa số thế hệ trẻ, con em của đồng bào các dân tộc trên địa bàn chưa nhận thức rõ được giá trị văn hóa truyền thống quý báu của nghề dệt thủ công truyền thống. Chia sẻ với chúng tôi, chị Lài Thị Tâm (cháu gái bà Chương) thôn Chang Nà, xã Tình Húc, cho biết: “Hiện tôi đang được bà nội truyền dạy lại nghề dệt. Tuy nhiên, vì thời gian rảnh rỗi ít nên cũng chưa học được mấy, chủ yếu là một số bước cơ bản vì dệt thủ công truyền thống đòi hỏi sự tỉ mỉ và tập trung cao độ”.

Ông Tô Đình Hiệu, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông và Văn hóa Bình Liêu cho biết: “Để gìn giữ và phát huy vốn văn hóa truyền thống quý báu của nghề dệt thủ công truyền thống, chúng tôi đã đề xuất với huyện, ngành Văn hoá các giải pháp thiết thực, hiệu quả hơn. Điều này góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời khuyến khích, động viên các nghệ nhân truyền dạy lại nghề cho con cháu, thế hệ trẻ”.

Có thể nói, nghề dệt thủ công truyền thống là nét văn hóa độc đáo và đặc sắc, chiếm vị trí quan trọng trong đời sống sinh hoạt, văn hóa truyền thống của bà con các dân tộc trên địa bàn huyện Bình Liêu. Bởi vậy việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị nghề dệt thủ công truyền thống tại địa phương là rất quan trọng và cần thiết. Nghề này không chỉ góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống, xóa đói, giảm nghèo cho người dân mà quan trọng hơn chính là gìn giữ biểu tượng văn hóa truyền thống của cộng đồng người Tày ở Bình Liêu.

La Lành - Hoàng Gái (Trung tâm TT-VH Bình Liêu)