Tất cả chuyên mục
Thứ Năm, 28/03/2024 22:43 (GMT +7)
Mùa xuân và phong tục làng đảo Hà Nam
Thứ 7, 09/02/2019 | 12:34:01 [GMT +7] A A
Có một vùng đất lưu giữ những thuần phong mỹ tục của cha ông ở nơi cửa biển. Vùng đất ấy là làng đảo Hà Nam, TX Quảng Yên.
Năm 1434, đời vua Lê Thái Tông, có nhiều nhóm tiên công ở vùng châu thổ sông Hồng đã đến cửa sông Bạch Đằng quai đê lấn biển lập nên làng đảo Hà Nam. Càng xa cội nguồn, càng lưu giữ được văn hóa nguồn cội, quy luật muôn đời của văn hóa đã giúp người dân Hà Nam giờ vẫn lưu giữ khá nguyên vẹn những thuần phong mỹ tục của làng quê đồng bằng Bắc Bộ xưa. Cứ mỗi độ Tết đến xuân về, người dân Hà Nam lại về sống với không khí hội hè đình đám ở quê hương.
Chạp tổ và Ra cỗ họ: Tết Nguyên đán đến với vùng đảo Hà Nam khá sớm. Mùng 2 tháng Chạp của năm trước, cư dân xã Phong Lưu xưa có tục Chạp tổ. Vào ngày này, mỗi gia đình đều sắm một mâm hoặc hai mâm cỗ đến từ đường dòng họ lễ tổ mời tổ tiên về ăn Tết, tạ ơn tổ tiên phù hộ, cháu con có một năm tiến bộ, trưởng thành. Dòng người đội cỗ về từ đường chật kín đường làng, ngõ xóm. Từ mùng 2 tháng Chạp đến mùng 4 tháng Giêng, 28 từ đường dòng họ trong vùng tứ xã luôn mở cửa, hương trầm thơm ngát.
Mùng 4 Tết, các từ đường dòng họ tổ chức lễ Ra cỗ họ hay còn gọi là lễ Tế tổ. Tương tự ngày Chạp tổ, mỗi gia đình trong dòng tộc lại sửa cỗ đội đến từ đường lễ tổ tiên. Đây là tục “cúng tiễn” tổ tiên sau một tháng về ăn Tết với cháu con dòng họ, cầu mong tổ tiên phù hộ cho con cháu một năm mới nhân khang vật thịnh. Con cháu họ ở nơi xa luôn không quên ngày tế tổ.
Tục lên lão và lễ mừng trung thọ: Các gia đình có cha vào tuổi 60 hiện vẫn còn tục làm lễ “lên lão”. Mùng 3 hoặc mùng 4 tháng Giêng, con cháu gia đình làm cỗ cúng gia tiên tại nhà và đội cỗ đến từ đường tạ ơn tổ tiên. Nhiều gia đình có cha mẹ năm mới tuổi 70, mùng 3 hoặc mùng 4 tháng Giêng, con cháu có lễ đến từ đường dòng họ tạ ơn tổ tiên, rồi về gia đình tổ chức lễ mừng trung thọ cho cha mẹ, làm cỗ khoản đãi họ tộc, bạn hữu và làng xóm.
Rước cụ thượng trong lễ hội Tiên công ở Hà Nam. |
Tục mừng thượng thọ và Lễ hội Tiên công: Lễ mừng thọ cụ thượng tại gia đình vào mùng 6 tháng Giêng. Đây là một nghi lễ hết sức độc đáo của Lễ hội Tiên công. Cha mẹ tròn 80, 90, 100 tuổi được con cháu làm bàn thờ sống. Cụ thượng được ngồi ghế thọ, khăn áo thọ. Hai bên ban thờ sống được trang trí đại tự, câu đối thọ, bát biểu, lọng vàng, tàn tía… giống như các vị vua làm lễ khánh thọ tam, tứ, ngũ, lục tuần trong triều đình. Con trưởng đọc văn truy ơn cha mẹ; con cháu và mọi người có lễ vật đến chúc thọ và lễ sống cụ Thượng (một lễ sống bằng một đống lễ chết).
Một nét độc đáo của Lễ hội Tiên công là nghi thức “dẫn thọ”, đặc biệt là nghi thức “rước thọ”. Con cháu gia đình và dòng họ tổ chức rước cụ thượng và lễ vật lên miếu Tiên công lễ tổ (rước người sống). Đoàn rước có trống chiêng và chú Tễu mở đường, phường bát âm, có đòn rồng khiêng võng đào, lọng vàng, tàn tía, có con cháu theo hầu như là đoàn rước vua.
Xưa, người con rể của cụ thượng còn làm quán trạm ven đường đón cụ thượng vào nghỉ chân và làm nghi lễ mừng thọ cha mẹ. Đây cũng là một mỹ tục của người dân làng đảo Hà Nam.
Trong lễ hội, các cụ thượng còn làm nghi lễ động thổ bằng hình thức đắp đê và đánh vật tượng trưng ở cửa miếu Tiên công để giáo dục cháu con vừa lao động vừa vui chơi mỗi khi xuân về.
Các trò chơi dân gian như hát đúm, hát chèo đường, chơi tổ tôm điếm, cờ người, chơi đu… tại Lễ hội Tiên công cũng là những nét đẹp văn hóa tinh thần làng đảo mỗi dịp Tết đến, xuân về.
Hội các chùa làng: Có một phong tục thiện lành, đó là hội các chùa làng. Làng đảo Hà Nam có 11 ngôi chùa làng theo dòng tịnh độ. Chùa làng ở đây thường được dựng ở những nơi danh thắng của làng xã. Xưa, đình làng thờ thành hoàng và là nơi sinh hoạt của các cụ ông thì chùa làng là đối trọng, là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của các cụ bà. Tháng Giêng, các chùa thường làm lễ cầu an và mở hội chùa. Mỗi chùa mở hội một ngày. Chùa Đông mùng 4, chùa La mùng 5, chùa Giữa Đồng mùng 9… Vào ngày hội chùa, các già làng trong vùng đi lễ Phật, trai thanh, gái lịch trong vùng đến chùa vãng cảnh, thắp hương lễ Phật cầu duyên.
Đình làng và Lễ hội Đại kỳ phước: Làng đảo Hà Nam vào tháng Giêng tràn ngập không khí hội hè. Bất cứ một người con xa quê nào của vùng đất này đều không quên lễ hội làng mình.
Hội làng thường diễn ra trong ba ngày. Nội dung chính của phần lễ là rước thần hoàng, cúng tế tạ ơn thần hoàng đã phù hộ cho dân làng một năm nhân khang, vật thịnh, mùa màng bội thu. Phần hội thì có các trò chơi dân gian như chơi đu, đánh vật, chọi gà, tổ tôm điếm, hát chèo đường, hát chèo sân đình… Mỗi làng có màu sắc hội hè, rước thần và cúng tế khác nhau.
Làng Cốc nay là phường Phong Cốc, Phong Hải mở hội Đại kỳ phước vào ba ngày từ mùng 4 đến mùng 6 tháng Chạp, làng có nghi lễ rước Tứ vị Thánh nương từ miếu Cốc về đình và ngược lại. Làng Yên Đông mở hội làng từ ngày 15 đến 17 tháng Giêng, có nghi lễ rước sắc thần Phạm Tử Nghi và Nguyễn Đông Đô từ miếu Vu Linh về đình cúng phối hưởng với thành hoàng Nguyễn Đăng Minh. Làng Trung Bản hội làng vào mùng 5 tháng Giêng. Làng Hải Yến hội làng từ mùng 9 đến 11 tháng Giêng, rước văn và mâm lễ từ nhà ông chủ tế ra đình để tế lễ…
Nếu như ở các miền quê khác, hội hè kéo dài hết cả mùa xuân thì hội hè ở Hà Nam chỉ diễn ra trong tháng Chạp và tháng Giêng. Trường ca sáng nghiệp ở Hà Nam có câu:
Hội tan ai nấy về nhà
Ngày xuân ước hẹn đậm đà niềm vui
Tháng Giêng mở hội xong rồi
Trai vui thuyền lưới, gái vui ruộng đồng.
Lê Đồng Sơn
Xuân Kỷ Hợi 2019
Liên kết website
Ý kiến ()