Người lưu giữ di sản văn hóa dân tộc Dao Thanh Phán

Ông Triệu Thanh Xuân ở thôn Nà Bắp, xã Đồn Đạc, huyện Ba Chẽ, không chỉ là người có uy tín trong cộng đồng dân tộc mà còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể quý giá của người Dao Thanh Phán.

Có 36 năm làm trong Hợp tác xã Đồn Đạc và làm Trưởng thôn, ông Triệu Thanh Xuân đã có điều kiện gặp gỡ bà con để sưu tầm, phát huy và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Dao Thanh Phán. Ông ý thức được rằng dân tộc mình có một nền văn hóa phong phú, đa dạng nhưng đang mai một nên đã ra sức gìn giữ, bảo vệ.

Nghệ nhân Triệu Thanh Xuân.

Ông Xuân cho biết: Từ năm 1972 đến 1980, tôi học nghề thuốc nam gia truyền, học chữ Nôm Dao, học hát pả dung, học lễ cấp sắc từ ông bà nội và các cụ cao niên trong thôn, xã.

Theo giải thích của ông Xuân, chữ viết Dao Thanh Phán được mượn từ chữ Hán để ghi lại cách nói của người Dao, gọi là chữ Nôm Dao. Ông Xuân kể: "Tôi biết chữ Nôm Dao và truyền dạy cho nhiều học trò. Hiện nay tôi vẫn lưu giữ tất cả các bộ sách chữ Nôm Dao Thanh Phán và các đồ vật như trống, chiêng, tranh, kèn, chuông... để phục vụ lễ cấp sắc". Ông Xuân đã nhân bản sách và chuyển giao cho 17 người là người Dao Thanh Phán trong huyện.

Về hát pả dung, ông Xuân cho biết, đây là lối hát đối đáp giao duyên độc đáo của người Dao Thanh Phán. Nhiều năm nay, ông Xuân đã sưu tầm và soạn dịch ra lời Việt để truyền dạy. Ông còn tự sáng tác hàng chục bài hát đối ca ngợi quê hương, đất nước, lao động sản xuất, nông thôn mới, trong lễ cưới, lễ cấp sắc.

Ông Xuân còn nắm rõ trình tự các bước trong lễ cưới, lễ cấp sắc, lễ tang của dân tộc Dao Thanh Phán. Khi thực hành các lễ này, ông Xuân chủ động giữ lại những nét văn hóa tinh túy và rút gọn những hủ tục, tránh kéo dài nhiều ngày, tốn kém. Ông còn biết làm kèn đồng và thổi kèn đồng trong các buổi lễ, đan lát mây tre truyền thống, học được tri thức dân gian để chữa các bệnh xương khớp, viêm họng, tiêu chảy, cảm cúm, lá tắm bà đẻ sau sinh, v.v.. Đặc biệt, thuốc chữa xương khớp của ông đã chữa khỏi cho nhiều bệnh nhân trong và ngoài huyện.

Đến nay, ông đã truyền dạy cách viết chữ Nôm Dao cho 17 người; dạy hát pả dung cho 28 người; dạy lễ cấp sắc cho 100 người. Một số học trò tiêu biểu của ông như: Anh Linh Du Ngân ở thôn Khe Mằn, xã Đồn Đạc, đã thực hành tốt lễ cấp sắc và chữ Nôm Dao; chị Chìu Thị Phương ở thôn Làng Cổng, xã Đồn Đạc, thực hành tốt hát pả dung; anh Triệu Thanh Đức ở thôn Làng Cổng, xã Đồn Đạc, thực hành tốt tri thức dân gian về nghề cắt thuốc nam gia truyền. Học trò của ông còn có người ở Ba Chẽ, Hoành Bồ và Cẩm Phả; nhiều người tìm đến ông để học nghề, để nghiên cứu văn hóa dân gian.

Nghệ nhân Triệu Thanh Xuân và các thầy cúng hành lễ cấp sắc. Ảnh: Vi Tuyến (CTV)

Chị Vi Thị Tuyến, cán bộ Phòng VH-TT huyện Ba Chẽ, cho biết: "Ông Xuân rất nhiệt tình với công tác văn hóa của huyện. Năm 2012, ông tham gia Đề án bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc của huyện Ba Chẽ. Năm 2015, ông được Phòng Văn hóa -Thông tin huyện mời dạy lớp hát đối dân tộc Dao Thanh Phán cho 28 học viên, thời gian học 40 ngày”.

Ông Xuân cho biết: “Đến nay, các con cháu trong gia đình tôi có ý thức cao trong bảo tồn văn hóa dân tộc Dao Thanh Phán và thực hành rất tốt. Bản thân tôi cố gắng cùng cấp ủy, chính quyền địa phương tuyên truyền để nâng cao nhận thức, truyền dạy cho thế hệ con cháu để bản sắc văn hóa dân tộc mãi mãi được lưu giữ cho muôn đời sau”.

Huỳnh Đăng