Khôi phục chùa Hồ Thiên

Nằm trong quần thể di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần tại Đông Triều, chùa Hồ Thiên ngự trên độ cao 580m so với mực nước biển, ở phía nam núi Phật Sơn, nay thuộc thôn Phú Ninh, xã Bình Khê, TX Đông Triều.

Chùa được Pháp Loa - Tổ thứ hai của Thiền phái Trúc Lâm cho xây dựng vào năm 1327. Tương truyền, đây là nơi các vị cao tăng tu luyện sau khi hoàn thành xuất sắc khóa học tại Quỳnh Lâm viện. Thiền sư Pháp Loa cũng đã cho xây dựng một tòa bảo tháp tại đây. Dưới thời Lê Trung Hưng, triều đình nhà Lê đã cho trùng tu chùa trên quy mô lớn… Tuy nhiên, trải qua phong sương tuế nguyệt, biến cố thăng trầm của lịch sử, chùa đã bị phá hủy hoàn toàn, chỉ còn lại dấu tích nền móng và sót lại các chân tảng, vật liệu kiến trúc, tháp, đồ gốm… Qua các đợt thăm dò cũng như khai quật khảo cổ tổng thể di tích đã cho thấy, chùa Hồ Thiên tương đối lớn với hệ thống kiến trúc độc đáo, bao gồm các công trình: Tiền đường, thiêu hương, thượng điện, khu vườn tháp, khu nhà tổ, nhà bia, nhà tăng, tịnh thất… có niên đại thời Trần và thời Lê Trung Hưng.

Tôn trọng các không gian gốc

Khởi công tu bổ, tôn tạo lại chùa Hồ Thiên - di tích quan trọng trong quần thể di sản nhà Trần tại Đông Triều. Ảnh: Đinh Yến (CTV)

Trên cơ sở kết quả khảo cổ học, vừa qua, TX Đông Triều đã tiến hành khởi công tu bổ, tôn tạo lại chùa theo Quyết định số 1553/QĐ-UBND ngày 16/5/2017 của UBND tỉnh trên tổng diện tích hơn 18ha. Nguồn kinh phí đầu tư gần 64 tỷ đồng được địa phương huy động từ nguồn công đức của Quỹ Thiện tâm - Tập đoàn Vingroup và các nhà hảo tâm. Trong đó, diện tích xây dựng hơn 687m²; khu vực bảo tồn, nghiên cứu hiện vật trên 6.884m² là khu vực phát hiện dấu tích cổ.

Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, việc quy hoạch lại toàn bộ không gian cảnh quan khu vực sẽ bám sát điều kiện thực tế của di tích. Theo đó, nhà tổ được tôn tạo trên nền di tích và có điều chỉnh cho phù hợp với không gian tổng thể, nhu cầu sinh hoạt. Để làm được điều đó phải hạ giải nhà tạm hiện trạng và tu bổ hệ thống tường kè chắn chống sạt lở khu vực nền, sân. Tương tự, am Hàm Rồng sẽ được tái tạo với vị trí lùi lại phía sau nền di tích cổ, sắp đặt đúng vị trí các chân tảng, bó nền đá bị di dời để có thể hình dung được không gian của am trước đây. Sân trước am được tu sửa, tạo mặt bằng, lát bổ sung nền sân bằng đá cuội sỏi cho thuận tiện hơn. Giếng cạn cũng được tu sửa bằng cách di dời các bó nền đá, chân tảng trả lại vị trí cũ.

Ông Vũ Văn Tuấn, Trưởng Ban Quản lý Khu di tích nhà Trần TX Đông Triều, cho hay: Quá trình thi công sẽ tận dụng mặt bằng sẵn có trên địa hình hiện trạng, hạn chế tối đa san gạt, chủ yếu là tôn bù thêm để có nền hoàn chỉnh. Nền các công trình hiện tại là cơ sở tính toán thiết kế cao độ nền các công trình mới. Những điểm cần tu sửa và cơi nới mặt bằng cho đủ diện tích thì xây tường kè bằng đá gạo tại chỗ để giữ đất, lượng đất thừa được sử dụng để tôn vào các điểm nền nhà bị thiếu.

Các tuyến đường cũng hạn chế tối đa việc san gạt, chủ yếu bám theo địa hình và hướng tuyến hiện đã có lối mòn và mở rộng về hai phía. Giao thông trong khu vực bảo tồn di tích là đường đi bộ theo các lối mòn đã có và được mở rộng, chỉnh tuyến và độ dốc đảm bảo thuận lợi cho việc đi lại...

Thiết kế theo lối truyền thống

Chân kê cột bằng đá với hoa văn cánh sen đặc trưng thời Trần tại di tích chùa Hồ Thiên. Ảnh: Trần Minh

Dự án khôi phục chùa Hồ Thiên gồm nhiều hạng mục, như: Nhà Tổ; tu bổ, bảo tồn tại chỗ nhà bia, khu tháp cổ; hệ thống cầu tham quan nền chính điện; am Hàm Rồng, nhà khách, nhà nội tự, thất trụ trì, cảnh quan sân vườn và một số công trình phụ trợ khác.

Trong đó, nhà Tổ, nhà nội tự, am Hàm Rồng đều có mặt bằng hình chữ Nhất, sử dụng hệ thống vật liệu xây dựng, trang trí, hoàn thiện tương tự nhau theo lối truyền thống. Cụ thể, nhà Tổ gồm 5 gian, bố cục đối xứng theo trục chính tâm. Nền móng sử dụng nền hiện trạng và tu bổ để kê các chân tảng đá, dựng nhà gỗ theo kỹ thuật truyền thống. Toàn bộ nhà có hệ khung bằng gỗ, tường xây gạch thủ công bao che, mái lợp ngói mũi hài. Các cấu kiện chính được chạm và trang trí hoa văn truyền thống. Nhà nội tự gồm 2 công trình, có 5 gian và am Hàm Rồng nhỏ hơn, gồm 3 gian. Ngoài ra, hệ thống thất trụ trì, nhà khách và các công trình phụ trợ được đầu tư xây dựng phù hợp với quy hoạch tổng thể, kiến trúc, cảnh quan của di tích.

Chùa Hồ Thiên là một di tích quan trọng trong quần thể di sản nhà Trần tại Đông Triều. Việc đầu tư tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị của di tích rất có ý nghĩa trong việc bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân và du khách thập phương. Đồng thời, tạo điểm nhấn quan trọng để tiếp tục quảng bá hình ảnh khu di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần tại Đông Triều và phát triển du lịch văn hóa tâm linh trên địa bàn.

Phan Hằng