Nghệ sĩ Vùng mỏ phục vụ chiến trường: Họ đã có một thời như thế

Quảng Ninh không chỉ có lực lương Binh đoàn Than vào Nam trực tiếp chiến đấu, mà còn có “binh đoàn” nghệ sĩ mang lời ca, tiếng hát của mình biểu diễn phục vụ chiến trường, góp phần quan trọng trong chiến thắng hào hùng của dân tộc. Tháng 10/2018 đánh dấu tròn nửa thế kỷ văn nghệ sĩ Quảng Ninh lên đường vào Nam phục vụ bộ đội.

Đội Văn công xung kích chụp ảnh lưu niệm tại Cục Hậu cần trước giờ xuất phát ra chiến trường, ngày 23/11/1968. Ảnh tư liệu của Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh

Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước vào giai đoạn ác liệt, UBND tỉnh Quảng Ninh chỉ đạo Ty Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa - Thể thao) thành lập Đội nghệ thuật xung kích đi phục vụ chiến trường B2, B3, Đoàn 559. Ngày 13/10/1968, Đội xung kích lên đường, gồm Đội trưởng Nguyễn Chí Tuất, Đội phó Lê Huy Ngọ và các nghệ sĩ, như: Trọng Thịnh, Hồ Ngọc Tháp, Trịnh Thúy Cầm, Phạm Tuấn, Thanh Hảo, Đăng Ngang, Tô Lịch, Phương Mai, Hà Vân, Phan Long, Kim Thương, Xuân Thuận, Hồng Hải, Lê Thị Thanh Vân.

Theo lời kể của NSƯT Hồ Ngọc Tháp, nguyên Trưởng đoàn Ca múa nhạc Quảng Ninh, đội vào đến Quảng Bình thì Thanh Vân, ca sĩ trẻ nhất đội mới 19 tuổi, bị sốt rét, chân bị phồng rộp lên. Anh chị em nghệ sĩ phải thay phiên khiêng cáng và chia nhau mang đồ đạc cho Thanh Vân. Trong khi đó, hành trang vào chiến trường của mỗi người cũng không khác gì một chiến sĩ giải phóng, lại còn phải mang theo rất nhiều đạo cụ biểu diễn.

Khi vào đến chiến trường, những nghệ sĩ Quảng Ninh không chỉ hát, múa, chơi nhạc và diễn kịch, mà còn sáng tác, biên tập các chương trình ca múa nhạc. Họ diễn ở nhiều nơi: Trên điểm cao, dưới hầm sâu, diễn bên đường tiễn các chiến sĩ hành quân. Văn công thời chiến phải đi bộ vài chục cây số đường rừng, đối diện với bom đạn để đến biểu diễn cho bộ đội. Có khi họ còn phải cùng y tá cấp cứu cho bộ đội bị trúng bom, mai táng cho người hy sinh, rồi lại gạt nước mắt, lấy lại tinh thần để hát cho chiến sĩ vơi đi nỗi nhọc nhằn, tiếp tục tiến lên, chiến đấu vì độc lập, tự do, thống nhất đất nước.

Từ hiệu quả ban đầu đó, năm 1971, Quảng Ninh tiếp tục có một đội văn công khác đi phục vụ chiến trường B, C, K, Đoàn 559. Tháng 3/1971, Đội văn công xung kích gồm Đội trưởng Nhật Chinh, Đội phó Đào Xân Phạ và 14 nghệ sĩ: Minh Huệ, Quang Thọ, Ngọc Ẩn, Trần Thị Khánh, Trần Bường, Tất Thọ, Vũ Kim Chung, Đặng Bích Hạnh, Nguyễn Thị Thu Chung, Thúy Hải, Nguyễn Duy Lăng, Sĩ Khu, Vũ Thị Kim Liên, Phạm Hồng Vân lên đường vào Nam.

Theo lời kể của NSND Quang Thọ, lúc đó, ông mới 24 tuổi, hành quân như bộ đội, vai mang ba lô con cóc 5kg, vác súng trường, khoác theo một cây đàn ghi ta. Vậy là từ hầm lò, Quang Thọ ra chiến trường để hát cho những người lính trên các mặt trận nghe, giúp họ được sống trong những giai điệu hào hùng, những ca từ thấm đượm tình yêu quê hương, đất nước.

Các thành viên của Đội văn công xung kích Quảng Ninh lên đường năm 1971. Ảnh tư liệu của Đoàn Nghệ thuật Quảng Ninh

Nghệ sĩ Ngọc Ẩn, nguyên Phó Trưởng Đoàn Chèo Quảng Ninh, nhớ lại: “Tôi là nghệ sĩ văn công đi vào Nam biểu diễn phục vụ bộ đội chiến đấu đợt năm 1971. Tôi đã đệm đàn, thổi sáo cho Quang Thọ hát suốt những ngày đó. Chúng tôi đã đi suốt chiều dài đất nước, đến tận biên giới Campuchia".

Quang Thọ cùng bạn diễn đã hát cho thanh niên xung phong, cho bộ đội nghe. Họ nghe một cách say sưa và quên cả chiến tranh đang cận kề. Theo NSND Quang Thọ, ngày đó, tâm thế lên đường không biết có ngày trở lại, nên mọi người thương yêu, chia sẻ với nhau. Và đối với những người nghệ sĩ như NSND Quang Thọ, mang tiếng hát đi vào cuộc kháng chiến, trở thành ký ức thiêng liêng trong suốt cuộc đời.

Là diễn viên chèo, NSND Minh Huệ tham gia Đội văn công xung kích của Quảng Ninh vào tuyến lửa cùng đợt với Quang Thọ. Năm 1973, bà còn có tên trong đoàn nghệ sĩ tháp tùng phái đoàn ta đi dự hội nghị Pari, nhưng bà ở lại chiến trường tiếp tục biểu diễn phục vụ chiến sĩ. Từ chiến trường trở về, do ảnh hưởng của chất độc da cam, sức khỏe sa sút, tóc bà rụng hết nhưng tiếng hát của bà càng vang xa hơn, tài năng của bà ngày càng tỏa sáng hơn.

Lãnh đạo Sở Văn hóa - Thể thao tặng hoa tri ân các nghệ sĩ từng tham gia đội văn công xung kích biểu diễn phục vụ chiến sĩ ở chiến trường.

Cả 2 đội văn công xung kích của Quảng Ninh đã luôn bám sát trận địa, biểu diễn nghệ thuật, tiếp lửa tinh thần cho chiến sĩ. Theo thống kê chưa đầy đủ, đội thứ nhất đã biểu diễn phục vụ 7 binh trạm, với 350 buổi diễn cho trên 3.500 lượt người xem. Đội thứ hai biểu diễn 185 buổi chính thức và nhiều buổi biểu diễn nhỏ lẻ. Đội thứ nhất được trao tặng Huân chương Kháng chiến hạng Ba, đội thứ hai được trao tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhì. Trong 2 đoàn đi biểu diễn ở chiến trường trở về, nhiều nghệ sĩ đã trưởng thành là NSND, NSƯT, kép chính, đào chính của các đoàn, là giọng ca thành danh trên sân khấu ca nhạc như: NSND Minh Huệ, NSND Quang Thọ, NSƯT Trọng Thịnh, NSƯT Hồ Ngọc Tháp.

Những nghệ sĩ văn công xung kích Quảng Ninh đã đáp ứng yêu cầu thưởng thức nghệ thuật của cán bộ, chiến sĩ và góp phần không nhỏ vào công cuộc chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. NSƯT Hồ Ngọc Tháp chia sẻ: “Thấm thoát đã 50 năm rồi. Nhanh quá. Đoàn chúng tôi lên đường đợt 1 năm 1968 có 16 người, giờ chỉ 9 người còn sống. Người còn thì tuổi tác đã cao, sức khỏe yếu, chẳng mấy khi anh em gặp mặt đầy đủ được...”.

Huỳnh Đăng