Họa sĩ Ngô Phương Cúc hòa điệu những nghịch lý trong tranh

Với họa sĩ Ngô Phương Cúc, hội họa không chỉ là nghệ thuật mà còn là một sự cứu cánh, một bến đỗ bình yên, chia sẻ vui buồn. Tranh Ngô Phương Cúc là sự hoà điệu của những nghịch lý: Niềm vui và nỗi buồn, khô cằn và tươi mát, vụng về và tinh tế...

Di ảnh họa sĩ Ngô Phương Cúc.

Họa sĩ Ngô Phương Cúc sinh năm 1933 tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Năm 1950, ông nhập ngũ rồi bị địch bắt cùng với một số cán bộ cách mạng ở Thái Bình. Ông bị giải đi nhiều nhà lao, cuối cùng chúng đày ông ra Côn Đảo... Sau khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết năm 1954, ông được trả tự do. Năm sau, phục viên về nhà, ông rời quê hương đi học nghề mộc... Năm 1959, sau khi vợ mất, ông đã đưa mẹ và cậu con trai còn ẵm ngửa ra Quảng Ninh sinh sống.

Ra Quảng Ninh, ông làm thợ mộc ở mỏ Hà Tu (TP Hạ Long) cũng là lúc năng khiếu hội họa trong ông bắt đầu bộc lộ. Sau đó, ông sang Cẩm Phả sinh sống và làm thợ mỏ. Trong mấy năm liền từ năm 1961 trở đi, ông thường đi bộ hàng chục cây số sang Hòn Gai học lớp vẽ dành cho công nhân do Ty Văn hóa - Thông tin và Liên hiệp Công đoàn tỉnh tổ chức.

Sau lớp vẽ này, ông sáng tác hàng loạt bức tranh về mỏ. Từ cuộc triển lãm tại Hà Nội năm 1971, nhiều người nhận thấy tranh do Ngô Phương Cúc sáng tác có bản sắc riêng. Ở đó, ông đã kết hợp được những thứ tưởng như không thể dung hòa, như: Cái tươi mát trong khung cảnh khô cằn, cái thanh thản trong không khí lao động khẩn trương. Xem tranh ông vẽ, người ta không thể không yêu cái bãi thải lổn nhổn đất đá, cái nóng nực bụi mù nắng gió. Hình trong tranh Ngô Phương Cúc mới thoạt nhìn thì tưởng vụng về, đơn giản nhưng xét kỹ lại rất tinh tế. Hòa sắc trong tranh của ông lúc thì bàng bạc, lúc thì tươi tắn và có âm vang. Những cái đó ông đặt cạnh nhau, hòa sắc với nhau mà không hề có chút gượng ép.

Một số tác phẩm của cố họa sĩ Ngô Phương Cúc.

Bức tranh đầu tay “Lò cao Cột 5” của ông đoạt giải khuyến khích trong một triển lãm mỹ thuật của khu Hồng Quảng, giải A triển lãm của Tổng Công đoàn Việt Nam. Bức “Máng than Lộ Phong” đoạt giải khuyến khích Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1980. Ông cũng đã 3 lần đoạt giải B Giải thưởng Văn nghệ Hạ Long với các tác phẩm: Máng than Lộ Phong, Máy xúc 2 Hà Tu và Công trường than... Từ năng khiếu thiên bẩm và sự đam mê, Ngô Phương Cúc trưởng thành dần, ông được bầu vào Ban Chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam khoá 2, được trao tặng Huy chương Vì nền Mỹ thuật Việt Nam. Hiện nay, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trưng bày 5 bức tranh của ông.

Trước khi qua đời, trong một chuyến trở lại thăm nhà tù Côn Đảo, ông đã vẽ bức “Vượt ngục Côn Đảo”, tranh được chọn treo tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1995. Đây là bức tranh sơn dầu khổ lớn mang tính lịch sử kết hợp hài hòa với tính nghệ thuật với các nhân vật là bạn tù Côn Đảo của ông cùng nhau vượt sóng năm 1952. Bức tranh này hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Ninh.

Trạm bơm dầu trên mỏ - Tranh sơn dầu do họa sĩ Ngô Phương Cúc sáng tác năm 1985.

Sinh thời, họa sĩ Ngô Phương Cúc vẽ nhiều đề tài nhưng cuối cùng vẫn quay lại vẽ riêng về mỏ, vẽ bằng nhiều chất liệu, sau đó ông chung thuỷ với sơn dầu. Vẽ nhiều tranh sơn dầu, ông còn sử dụng màu để đắp nổi các chi tiết, tạo ra nét riêng độc đáo cho tranh của mình. Di sản mỹ thuật mà ông để lại có 100 bức tranh sử dụng nhiều chất liệu khác nhau, như: Sơn dầu, tranh lụa, sơn mài, khắc gỗ, bột màu và ký hoạ. Có những bức tranh rất kỳ công phải vài năm ông mới hoàn thành được.

Trong hội họa, họa sĩ Ngô Phương Cúc không bao giờ bằng lòng với chính mình. Họa sĩ Vũ Quý kể, ông có rất nhiều kỷ niệm với họa sĩ Ngô Phương Cúc lúc sinh thời. Vì quý mến nhau nên có lần họa sĩ Ngô Phương Cúc đã mang tặng ông một bức tranh mới vẽ và bảo rằng đây là bức tranh cuối cùng của đời mình. Họa sĩ Vũ Quý xúc động lắm, cất giữ bức tranh như báu vật. "Thế rồi trước khi qua đời, Ngô Phương Cúc vẽ được hơn chục bức nữa. Thì ra với những nghệ sĩ đích thực, tác phẩm nào cũng là tác phẩm cuối, nghĩ vậy để dồn hết tâm sức vào nó" - họa sĩ Vũ Quý chia sẻ.

Huỳnh Đăng[links()]