Văn Miếu - Quốc Tử Giám: Phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt

Di tích Lịch sử văn hóa quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội luôn đặt ra những đòi hỏi và thách thức đối với các nhà quản lý, các nhà chuyên môn về bảo tồn, bảo quản, trùng tu, khôi phục, tôn tạo và phát huy di tích.

Du khách tham quan Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Quy hoạch tổng thể

Mới đây, Bộ Xây dựng đã có văn bản gửi Bộ VHTTDL về việc góp ý nhiệm vụ Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Theo đó, văn bản đề nghị bổ sung phạm vi ranh giới khu vực nghiên cứu lập quy hoạch bao gồm cả khu vực bảo vệ II di tích Văn Miếu và khu vực phụ cận, làm cơ sở nghiên cứu, đánh giá hiện trạng, các yếu tố ảnh hưởng đến di tích, đề xuất giải pháp quy hoạch, quy định quản lý kiến trúc khống chế cao độ xây dựng nhà dân và các cơ quan ở các tuyến phố xung quanh.

Nhiệm vụ Quy hoạch tổng thể cần tuân thủ, phù hợp với các quy hoạch, quy chế, quy định đã được phê duyệt Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, trong đó quy định phải kiểm soát phát triển, không xây dựng nhà cao tầng đối với khu vực Văn Miếu và phụ cận (giới hạn bởi các tuyến phố Điện Biên Phủ, Lê Duẩn, Nguyễn Khuyến, Trần Quý Cáp, Ngô Sĩ Liên, Lương Sử, Thông Phong, Tôn Đức Thắng, Cát Linh, Trịnh Hoài Đức, Lê Trực, Trần Phú)…

Văn bản cũng đề nghị đối với khu vực vườn Giám phải đảm bảo diện tích đất cây xanh, công viên, quỹ thực vật, cảnh quan hiện hữu, không xây dựng thêm các công trình kiên cố làm tăng mật độ xây dựng; làm rõ giải pháp để định hướng xây dựng các hạng mục công trình mới (bãi đỗ xe, dịch vụ, khu làm việc...) không làm ảnh hưởng tới không gian, cảnh quan khu vực bảo vệ của di tích; bổ sung yêu cầu nghiên cứu, đánh giá về kiến trúc, cảnh quan, các hoạt động kinh tế - xã hội, văn hóa khu vực xung quanh di tích làm cơ sở đề xuất giải pháp quy hoạch, quy định quản lý; đề nghị bổ sung lấy ý kiến rộng rãi của các học giả, nhà nghiên cứu về kiến trúc, nghệ thuật, lịch sử, các tổ chức liên quan như Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam để hoàn thiện nhiệm vụ quy hoạch di tích. Những biện pháp bảo vệ, bảo tồn trên đạt hiệu quả chưa cao trước những xâm hại của thời tiết, khí hậu, như quá trình vôi hóa đá do nhiệt độ cao, ánh nắng mặt trời, sự ăn mòn do gió, độ ẩm cao, tác động của bụi, tiếng ồn.…

Việc tìm ra giải pháp tối ưu, đồng bộ là một công việc phức tạp, khó khăn, cần sự đầu tư, góp sức, chung tay của các ngành, các cấp, của các nhà khoa học, và đặc biệt là của cộng đồng - những người trực tiếp thụ hưởng và là nhân tố quyết định sự tồn tại lâu bền cho di sản.

Sự cẩn trọng

Có thể thấy, với những động thái tích cực của các đơn vị quản lý, Văn Miếu - Quốc Tử Giám trong những năm trở lại đây thực sự  thành công về bảo tồn bền vững.

Trong suốt những năm qua, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã không ngừng được gìn giữ bảo về và phát huy đúng giá trị của một di tích cấp quốc gia đặc biệt.

Đặc biệt, việc ra đời của Trung tâm Hoạt động Văn hóa với hành trình 30 năm đã đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy di tích.

Cùng với các chuyên gia lĩnh vực bảo tồn di tích đã có rất nhiều động thái tích cực trong việc phát huy giá trị di tích như Công trình tạo mái che bảo vệ 82 tấm bia Tiến sĩ; Xây dựng khu Thái Học trên nền cũ của Quốc Tử Giám, nhà Khải Thánh (thờ cha mẹ Đức Khổng Tử), tọa lạc trên sân thứ 5; Quy hoạch về tôn tạo Văn Miếu - Quốc Tử Giám và khu vực bao quanh…

Tuy nhiên, bên cạnh những nền tảng vững chắc đó vẫn còn đó những băn khoăn. Theo GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính - nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo quản và tu bổ di tích Trung ương, thì hễ hành động vội vàng, hành động sai, tuyệt tác văn hóa này sẽ bị sai lệch mà không dễ bề nắn chữa lại.

Trong đó, theo GS. Hoàng Đạo Kính, di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, với những giá trị kiệt xuất về các phương diện lịch sử - văn hóa và nghệ thuật kiến trúc có vị trí đặc biệt trong toàn bộ di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Thủ đô.

Cùng với đó, Văn Miếu - Quốc Tử Giám là một trong số không nhiều di tích có tiềm năng cùng sự gợi mở cho phát huy tác dụng trong đời sống đô thị và xã hội đương đại.

Tuy nhiên, điều này đã đặt ra những thách thức đối với các nhà quản lý, nhà chuyên môn trong bảo tồn và phát huy các giá trị của di tích.

Đồng quan điểm, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, PGS.TS Đặng Văn Bài cũng đề xuất Trung tâm cần xây dựng cơ sở dữ liệu số với tất cả thông tin liên quan đến di tích tạo nền tảng phát triển các sản phẩm du lịch chất lượng cao.

Cần mở rộng chương trình giáo dục di sản; thiết kế, tổ chức hoạt động cung cấp dịch vụ hàng lưu niệm rõ tính đặc trưng của Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đồng thời nghiên cứu xây dựng các hoạt động tham quan về đêm.

Với những góp ý trên, TS Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám nhận định, trong thời kỳ hiện nay có nhiều thời cơ và thách thức đặt ra với Trung tâm, với sự phát triển chung của xã hội, sự phát triển của ngành du lịch, hướng phát triển của Văn Miếu - Quốc Tử Giám trong thời gian tới trước hết là hoàn thiện quy hoạch tổng thể của di tích, qua đó, giúp di tích có sự kết nối hoàn chỉnh giữa khu vực nội tự hiện nay với khu vực hồ Văn và vườn Giám tạo thành một chỉnh thể thống nhất.

Năm 2017, Văn Miếu được vinh danh là một trong 10 điểm đến tiêu biểu của Thủ đô. Để danh hiệu đó được giữ vững trong thời gian sắp tới, thì ngoài công việc về bộ máy, con người, chúng tôi sẽ tập trung vào hoàn thiện bộ nhận diện thương hiệu của di tích.     

Theo Minh Quân/daidoanket.vn