Vân Đồn phục dựng lễ hội Đại phan của người Sán Dìu

Lễ hội Đại phan có giá trị văn hóa to lớn trong đời sống cộng đồng người Sán Dìu góp phần tôn vinh các giá trị truyền thống, thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên, tổ tiên. Đây cũng là dịp để giao lưu gắn kết cộng đồng, góp phần quảng bá thu hút du lịch của huyện Vân Đồn.

Một trong những điệu múa đặc sắc của thầy cúng trong lễ hội Đại phan.

Theo thống kê, ở Vân Đồn, người Sán Dìu chiếm 12,95% dân số toàn huyện, nhiều thứ hai sau người Kinh và có mặt ở hầu hết các xã trong huyện. Người Sán Dìu có bề dày văn hóa được tích lũy, chắt lọc trải qua hàng ngàn năm lịch sử, có nhiều nghi thức, nghi lễ đặc sắc. Bởi vậy, nghiên cứu tập tục của người Sán Dìu sẽ giúp hiểu sâu những giá trị văn hóa phong phú của họ đóng góp vào kho tàng văn hóa các dân tộc Quảng Ninh. Xuất phát từ thực tế trên, UBND huyện Vân Đồn vừa xây dựng đề án “Nghiên cứu, bảo tồn, phát huy lễ hội Đại phan và các giá trị văn hóa dân gian truyền thống dân tộc Sán Dìu huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2018 - 2020”.

Đề án này tập trung vào việc phục dựng lễ hội Đại phan. Lễ hội Đại phan đã ăn sâu vào tiềm thức của các già làng dân tộc Sán Dìu, tuy nhiên do nhiều lý do đã dần mai một. Đại phan được tổ chức lần cuối tại xã Đoàn Kết vào năm 1944. Năm 2008, Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa - Thể thao) thực hiện đề tài “Sưu tầm, nghiên cứu, đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian cổ truyền của người Sán Dìu ở tỉnh Quảng Ninh”.

Tuy nhiên, theo ông Hồ Anh Tuấn, Phó trưởng Phòng VH-TT huyện Vân Đồn, đề tài này mới dừng lại ở việc phục dựng nguyên gốc, còn các bước tiếp theo sau phục dựng thì chưa thực hiện được, đã làm hạn chế việc phát huy giá trị phục vụ du lịch cũng như phục vụ đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Thêm nữa, việc lưu giữ hầu như không có văn bản, cũng như các phương tiện hình ảnh, âm thanh trong khi đó những nghệ nhân cao niên rồi sẽ dần mất đi dẫn đến việc những tư liệu truyền khẩu có nguy cơ bị thất truyền.

Vì vậy, lễ hội Đại phan cần tiếp tục được phục dựng sẽ đáp ứng sự mong đợi của đồng bào dân tộc Sán Dìu, góp phần hưởng ứng Năm Du lịch quốc gia 2018 - Hạ Long - Quảng Ninh và thực hiện Nghị quyết 11 của Tỉnh ủy “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”; phù hợp với tinh thần Nghị quyết Trung ương 5, khóa VIII “Về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” cùng với Nghị quyết số 33 (Hội nghị Trung ương 9 khóa XI) “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”.

Điều này càng có ý nghĩa khi phục dựng và phát huy giá trị của lễ hội Đại phan, một hoạt động tín ngưỡng dân gian đặc sắc, mang đậm yếu tố bản địa. Theo nhiều nghiên cứu về văn hóa, lễ hội Đại phan là hoạt động tín ngưỡng dân gian có quy mô lớn, tích hợp nhiều yếu tố văn hóa đặc trưng của người Sán Dìu như: Phong tục tập quán, nghi thức thờ tự, âm nhạc, ca, múa, mỹ thuật để tạ ơn trời đất, thần linh cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, bản làng no ấm và cầu khấn sự chở che trong những mùa vụ tiếp theo. Ban đầu, Đại phan là lễ cầu mùa sau đó cùng với sự phát triển của xã hội người ta đã lồng vào hoạt động cấp sắc và các trò chơi dân gian.

Màn trình diễn leo gươm khi phục dựng lại lễ hội Đại phan của người Sán Dìu tại xã Bình Dân, huyện Vân Đồn năm 2008. Ảnh: Trần Minh

Về thời gian, lễ Đại phan không nhất thiết tổ chức theo một chu kỳ mà thường chọn lúc nông nhàn, sau vụ cấy, vụ thu hoạch, thường vào khoảng từ tháng 10 đến tháng 12 âm lịch. Lễ hội thường diễn ra từ 5 đến 7 ngày. Để có được mấy ngày sôi nổi ấy, công tác chuẩn bị phải diễn ra trước đó vài tháng. Người Sán Dìu chọn ra một thầy cúng cao tay gọi là phan chủ. Phan chủ đứng ra thành lập ban tổ chức (thường từ 15 đến 20 người) gồm những thầy cúng có tên tuổi ở các làng quanh vùng. Ban tổ chức sẽ cử ra "thông dịn slay" là người học cao, hiểu rộng, văn hay chữ đẹp để chỉ huy, viết sớ điệp và "bảo quý slay" là người đảm bảo nghi lễ cấp sắc theo đúng nghi thức v.v. Trong suốt thời gian chuẩn bị, bà con Sán Dìu sẽ lo chăn nuôi lợn gà, trồng cấy sản vật địa phương, chọn một khu ruộng hoặc một bãi đất trống ở gần rừng là trung tâm của nhiều làng bản để làm nơi tổ chức lễ hội, chọn bò và lợn làm vật tế thần, chọn tre, chọn gỗ đẹp và chuẩn bị than củi hậu cần v.v.

Lễ hội Đại phan của người Sán Dìu còn có nhiều trò chơi dân gian (đánh cừ, biểu diễn cà kheo, đánh quay, đánh khăng), nghệ thuật diễn xướng dân gian hát soọng cô. Đặc biệt, điệu múa chủ yếu của thầy cúng trong lễ Đại phan là vũ điệu hành quang đặc sắc đã từng được chọn tham gia Liên hoan văn hoá các dân tộc Việt Nam năm 2009 và tham gia vào trình diễn tại Carnaval Hạ Long.

Ông Hồ Anh Tuấn cho biết, dự kiến vào quý IV/2018, tiến hành phục dựng lễ hội Đại phan bảo đảm tính nguyên gốc, xây dựng trở thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Cũng theo ông Tuấn, sau khi tổ chức lễ hội Đại phan, huyện Vân Đồn sẽ tiếp tục duy trì tổ chức các lớp truyền dạy hát soọng cô, các trò chơi dân gian trong các năm tiếp theo, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc Sán Dìu, góp phần đưa xã Bình Dân trở thành khu đô thị sinh thái với tính chất là khu ở sinh thái cao cấp, khu du lịch thương mại, công viên chuyên đề phục vụ phát triển du lịch của huyện.

Huỳnh Đăng

[links()]