Sĩ Hồng và "Thành phố thời mở cửa"

Tiểu thuyết “Thành phố thời mở cửa” của nhà văn Sĩ Hồng là câu chuyện về một thành phố với những người lao động ở đủ mọi tầng lớp với biết bao thăng trầm và cả sự bức bối về những ngày đầu của một xã hội đang chuyển mình với cơ chế mới.

Trang bìa tập sách.

Nhà văn Sĩ Hồng là một trong những nhà văn sung sức một thời của Quảng Ninh. Ông có nhiều sáng tác về thành phố, về ngành mỏ, nơi ông đã gắn bó, trưởng thành từ mỏ than Hà Tu rồi về công tác tại Hội VHNT Quảng Ninh. Ông thiệt thòi hơn các bạn văn cùng trang lứa vì mắc bệnh ung thư và mất ngay sát ngày chuẩn bị về nghỉ hưu theo chế độ, nhưng các tác phẩm chính của ông thì vẫn lưu mãi trong lòng bạn đọc cả nước. Tiểu thuyết “Thành phố thời mở cửa” đã đạt giải thưởng chính thức của cuộc thi tiểu thuyết do Liên đoàn Lao động TP Hồ Chí Minh tổ chức năm 1997-1998.

Với gần 400 trang sách, nhà văn Sĩ Hồng đã mô tả khá kỹ thời khắc chuyển đổi của xã hội từ chế độ bao cấp sang kinh tế thị trường. Con người và các mối quan hệ của con người luôn có những khát vọng mong manh và yếu đuối nhưng cháy bỏng, ấy là một bữa cơm no, một cái áo đẹp, một căn phòng nhỏ là sở hữu của riêng mình... Từ trong những khát vọng ấy nảy sinh lớp người cơ hội, bon chen và lợi dụng mọi thứ để có thể đạt được mục đích tư lợi ấy.

Nhân vật chính là nhà báo tên Thấn, có bút danh Tuấn Hiền nổi tiếng của tỉnh với phẩm chất trung thực của một nhà báo chân chính, một người lính trở về từ chiến trường. Bị thương trở về sau chiến thắng lịch sử năm 1975, cái chất lính quả cảm và trung thực của nhà báo Tuấn Hiền đã khiến ông tổng biên tập bao phen chao đảo vì các bài viết phơi bày sự thực làm ăn ở một số đơn vị mà tỉnh đang xây dựng là điển hình tiên tiến. Đứng trước cái án kỷ luật của cấp trên vì đã dám “đụng chạm” đến những “sân sau” theo như cách nói của ông tổng biên tập nhưng nhà báo Tuấn Hiền vẫn ngẩng cao đầu thẳng tiến, khẳng định vị thế của một nhà báo trung thực và thẳng thắn. Điển hình là vụ việc nhà báo phơi bày sự thực của doanh nghiệp chế biến gỗ làm ăn dối trá nhưng khéo léo che đậy bằng nhiều thủ đoạn tinh vi. Bên cạnh anh có những đồng nghiệp ngậm miệng ăn tiền nhưng vẫn có những đồng nghiệp chân chính đứng bên cạnh anh cùng chia lửa. Nhờ rất nhiều người bạn tốt như Dinh, Liên, Minh, mà cuộc sống của anh nhà báo tỉnh lẻ chân chính như Tuấn Hiền được bù đắp.

Và cái tinh thần đó thực sự cổ súy cho một cuộc cách mạng mới bắt đầu, là cuộc đua ai thắng ai trong cơ chế bao cấp, cái cơ chế xin - cho một thời còn được dung dưỡng đã làm biến chất và góp phần tạo ra những cán bộ thoái hóa biến chất, làm cho nòng cốt xã hội thêm những loại người đê tiện và hèn hạ. Những ung nhọt xã hội đó khiến cho bản thân một nhà báo, một người lính trở về sau chiến tranh phải lui bước vì cơm áo gạo tiền. Và nhân vật Tuấn Hiền vì cái khát vọng tìm cho mình, cho con một căn phòng để ở và anh đã phải đánh đổi nghề báo sang làm công chức đoàn thể ở cơ quan khác để mong dàn xếp ổn thỏa cái khát vọng được sở hữu một căn nhà nhỏ cho cha con anh. Nhưng bi kịch lại bắt đầu từ đây, khi chưa có gạo thì thèm một bữa cơm ngon, khi không có đường luôn thèm một cốc nước chanh đường to để uống cho đã. Nhà văn kể chi tiết của cái thời chưa xa ấy, giờ đọc lại chắc các bạn trẻ sẽ nói đó là câu chuyện cổ tích. Nhà văn mô tả: “Hiền bổ quả chanh và múc ba thìa đường pha vào cốc vại, chỉ tốn ba hào, nhưng mua ở cửa hàng mậu dịch là mất một đồng… Hiền cười vẻ không thoải mái, đường nhà mình còn ít lắm, phải để dành một tí phòng khi cơ nhỡ, hai vợ chồng mình uống chung một cốc thôi nhé”.

Rồi nhiều lắm những phút giây riêng mình, anh nhà báo nổi tiếng của tỉnh chỉ có một giấc mơ nhỏ mà mãi không thực hiện được, ấy là: “Giá Thấn có tiền ra ngoại vi thị xã mua miếng đất, xây ngôi nhà ngói ba gian, tạo dựng thành vườn cây ao cá, sống không khí trong lành, yên tĩnh thì sung sướng biết bao…”. Nhưng khi có tiền, khi đời sống khá lên thì mọi thứ cứ trượt đi, chưa kịp vui đã buồn. Bi kịch của đời người có lẽ là thế chăng, mà kết thúc cuốn tiểu thuyết, nhân vật của nhà văn Sĩ Hồng trắng tay, vợ bỏ đi mất tích, con gái lao vào con đường sa đọa, nhà cửa thì tiêu tán vì thói ăn chơi của con gái mà cha nó không kiểm soát được. Cuộc đời của nhân vật nhà báo Tuấn Hiền bộn bề, thăng trầm và đầy bi kịch. Một cuốn tiểu thuyết đọc xong gấp lại mà vẫn thấy nhiều phân vân, về mối quan hệ xã hội lỏng lẻo hay quan hệ vợ chồng, gia đình đầy bất trắc có đấy và mất đấy, như một tấm gương phản chiếu ở mỗi thời điểm xã hội đều có những ẩn ức xót xa.

Tiểu thuyết “Thành phố thời mở cửa” của nhà văn Sĩ Hồng cho chúng ta được chứng kiến một câu chuyện dài nhiều tầng nhiều lớp của một thời còn chưa xa khi đất nước vừa chuyển mình từ cơ chế bao cấp sang phát triển kinh tế thị trường với biết bao nỗi niềm riêng chung.

Nhà văn Vũ Thảo Ngọc