Nét đẹp văn hóa trong lễ hội Tiên Công

Lễ hội Tiên Công diễn ra ở làng đảo Hà Nam, TX Quảng Yên, vào dịp đầu năm là một phong tục rước người sống độc đáo, có ý nghĩa nêu cao đạo hiếu và tri ân tiên tổ đã có công khai hoang, lấn biển mở đất.

Các đoàn rước cụ thượng tiến về khu vực miếu đường trung tâm ở xã Cẩm La (TX Quảng Yên).

Lễ hội Tiên Công ra đời vào khoảng cuối thế kỷ XVII với trung tâm lễ hội ở xã Cẩm La và các phường Phong Cốc, Phong Hải, Yên Hải, Nam Hoà ngày nay, với nhiều nghi lễ rất độc đáo, như: Chạp tổ, ra cỗ họ, dẫn thọ, rước thọ ...

Mở đầu lễ hội Tiên Công là lễ ra cỗ họ vào mùng 3 và mùng 4 Tết. Trong 2 ngày này, các gia đình đem lễ vật đến cúng tổ tại từ đường dòng họ. Đây là một hình thức cúng tiễn tổ tiên đã về cùng con cháu ăn Tết Nguyên đán. Nhân dịp này, các gia đình có cụ thượng thọ đều cáo yết tiên tổ và báo cho hội đồng gia tộc biết có người được hưởng phúc lộc của tổ tiên và trời ban tuổi thọ. Lễ ra cỗ họ mang ý nghĩa cầu mong tiên tổ phù hộ cho con cháu trong dòng họ mạnh khoẻ, làm ăn phát đạt, là dịp để tỏ lòng thành hiếu thảo đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ và gắn kết người trong dòng tộc.

Một đám rước cặp đôi cụ thượng song thọ.

Ngày mùng 5 tháng Giêng, khi đoàn tế tiến vào dâng hương ở miếu Tiên Công cũng là lúc mở rộng phạm vi lễ hội từ dòng tộc ra làng xã. Trai tráng chuẩn bị xới chọi trâu, chọi gà, trồng cây đu, chuẩn bị khu vực tổ chức cờ người, cờ tướng. Tại các gia đình có cụ thượng, con cháu chuẩn bị lễ phục áo the quần lụa in nhiều chữ “Thọ” cho các cụ. Lễ phục cho cụ ông còn có khăn xếp màu đen, gậy trúc, ống điếu; cụ bà có khăn vấn, áo cánh, áo dài tứ thân, tràng hạt đeo cổ, hộp đựng trầu cau.

Trưa mùng 6 tháng Giêng, lãnh đạo địa phương, các cụ thượng và nhân dân trong vùng sẽ về miếu Tiên Công dâng hương, lễ tổ. Chiều và tối cùng ngày, các gia đình có cụ thượng tiếp tục tổ chức lễ mừng thọ, gọi là “Tân xuân khánh thọ”. Với những người làm con, nhà có báu vật cũng không quý bằng cha mẹ được rước cụ thượng nên lễ thượng thọ còn được gọi là lễ kính xỉ (kính trọng người có tuổi) hay lễ thiên tước (tuổi thọ do trời ban). Đây là ngày hội của gia đình, họ tộc với quan niệm có người thượng thọ nghĩa là gia tộc đó ăn ở phúc đức, được các Tiên công phù trợ.

Các cụ già hát đúm trong lễ hội Tiên Công.

Linh hồn của lễ hội Tiên Công là lễ rước thọ diễn ra vào buổi sáng mùng 7 tháng Giêng. Có thể nói, không có đoàn rước thọ thì không còn là lễ hội Tiên Công. Lễ rước thọ nêu cao đạo hiếu, coi trọng bậc cao niên và thể hiện sự bình đẳng giữa các tầng lớp thôn dân ở nông thôn xưa. Bất kỳ cụ ông (sau này là cả cụ bà) từng là chức sắc, chức dịch hay dân thường, kể cả dân ngụ cư trong làng đến tuổi thượng thọ đều được gọi là cụ thượng và được rước lên miếu Tiên Công lễ tổ.

Từ 5 giờ sáng, các đoàn rước đã khởi hành. Đi đầu là người múa mở đường hóa trang thành các nhân vật huyền thoại, đoàn múa lân sư rồng, đội trống, hai hàng cờ ngũ sắc do các nam thanh, nữ tú điều hành, đội nữ tân rước cờ, rước bát biểu, đồ tế khí cổ, đội các mâm lễ gồm hoa quả, trầu cau, bánh giầy, bánh dẻo, rượu hồng, thủ lợn. Kế sau hai mâm lễ vật là một hương án do 8 trai đinh khiêng, rồi đến đoàn rước chữ "Thọ", võng đào của cụ thượng do 4 thanh niên khiêng, 1 người che lọng. Đi sau là phường nhạc bát âm, đoàn con cháu cầm hoa, bưng trầu mời nước dân làng. Người con trưởng đi cạnh võng của cụ thượng, theo sau là anh em con cháu trong gia tộc. Nếu đoàn rước đi qua nhà con gái cụ thượng thì con rể phải ra đường quỳ lạy tạ ơn.

Thanh niên nam nữ chơi đu.

Đến miếu, đoàn rước nghiêm trang bước vào bái lạy, trịnh trọng đọc bài văn tế tạ ơn công đức các vị Tiên Công, cầu nhân khang vật thịnh, quốc thái dân an. Tế xong, 4 cụ thượng đại diện sẽ thực hiện các nghi lễ vượt thổ (đắp đê) và đấu vật. Đây là nét văn hoá độc đáo, tinh tế, thể hiện lòng biết ơn các vị Tiên Công đã khai khẩn đất đai; giáo dục con cháu rèn luyện sức khoẻ, làm thuỷ lợi, bảo vệ xóm làng và hương hỏa, cơ nghiệp tổ tiên.

Sau phần lễ, phần hội sẽ tiếp tục cuộc vui của đêm hôm trước, người làng cùng nhau hát đúm, chơi đu, đánh bóng chuyền, tổ tôm, chơi chọi gà, v.v.. Đến chiều thì tan hội, nhân dân vùng đảo Hà Nam mới thực sự bước vào các hoạt động sản xuất của năm mới với niềm tin rằng họ đã được tiếp thêm sức mạnh để kế tục sự nghiệp mà các Tiên Công đã để lại.

Hơn 300 năm qua, sức sống của Lễ hội Tiên Công ở làng đảo Hà Nam với các giá trị văn hóa tốt đẹp vẫn luôn được duy trì và phát huy giá trị.
 

Huỳnh Đăng

[links()]