Phát hiện súng thần công cổ ở Quan Lạn

Quan Lạn (huyện Vân Đồn) từng là trung tâm của Thương cảng Vân Đồn sầm uất, là mảnh đất có vị trí quan trọng trong chiến lược phòng thủ biên giới trên biển của cha ông ta. Việc phát hiện súng thần công cổ ở Quan Lạn vừa qua một lần nữa khẳng định điều đó.

Theo báo cáo của UBND xã Quan Lạn, sáng ngày 19/12/2017, công nhân Công ty CP Đầu tư xây dựng du lịch và thương mại Thẩm Gia, đơn vị thi công dự án nước sạch khi đào rãnh ở thôn Sơn Hào đã cuốc được một súng thần công bằng sắt đặc có chiều dài 1,2m, chiều rộng lòng 40cm, nặng 4 tạ. Thời điểm đào được súng thần công này, các công nhân tưởng là bom nên hoảng sợ bỏ chạy. Sau đó, anh Phạm Văn Cương, thôn Sơn Hào, là người chuyên thu mua phế liệu đã hỏi mua. Do chưa hiểu về giá trị của hiện vật, đơn vị thi công đã bán súng thần công này cho anh Phạm Văn Cương với giá 900.000 đồng.

Súng thần công cổ. Ảnh: UBND xã Quan Lạn cung cấp.

Ngay sau khi nhận được tin báo từ người dân, UBND xã Quan Lạn đã cử cán bộ xuống hiện trường để xác minh sự việc thì anh Cương đã bán khẩu súng thần công cho một người khác với giá 1,3 triệu đồng. UBND xã đã lập biên bản, thu lại hiện vật và bàn giao cho Trưởng thôn Sơn Hào và thủ từ đền Vân Sơn quản lý tạm thời. Đồng thời, UBND xã Quan Lạn đã gửi văn bản báo cáo Phòng Văn hóa - Thông tin (VH-TT), Ban Chỉ huy Quân sự huyện và UBND huyện Vân Đồn.

Trao đổi với chúng tôi, ông Hồ Anh Tuấn, Phó Trưởng Phòng VH-TT huyện Vân Đồn, cho biết: Nhận được văn bản của UBND xã Quan Lạn, Phòng đã tham mưu cho UBND huyện gửi báo cáo về Sở Văn hóa - Thể thao đề nghị cử Bảo tàng Quảng Ninh ra kiểm tra, đánh giá giá trị của cổ vật. Đồng thời, huyện cũng chỉ đạo UBND xã Quan Lạn bảo quản thật tốt hiện vật chờ các cơ quan chuyên môn của tỉnh ra tiếp nhận, đánh giá, làm rõ giá trị của cổ vật.

Sau đó, Bảo tàng Quảng Ninh đã nhận được báo cáo và hình ảnh về việc phát hiện khẩu pháo thần công tại xã Quan Lạn. Ông Kiều Đinh Sơn, Giám đốc Bảo tàng Quảng Ninh, cho biết: Ngày 19/1/2018, Bảo tàng cử đoàn cán bộ đến Quan Lạn khảo sát, tiếp nhận hiện vật này. Trước đó, chúng tôi cũng đã có công văn đề nghị UBND xã Quan Lạn bảo quản thật tốt hiện vật.

Theo thông tin ban đầu, trên thân khẩu súng thần công có dòng chữ Hán ghi “Minh Mệnh thập bát niên tạo”. Căn cứ vào đó có thể biết được khẩu súng được đúc năm Minh Mệnh thứ 18 (tức năm 1837). Tuy nhiên, nếu quá dựa vào chữ sẽ không phản ánh được bản chất. Bảo tàng tỉnh sẽ tiếp nhận và mời chuyên gia về thẩm định niên đại, cũng như làm rõ sự có mặt của cổ vật ở Quan Lạn.

Dòng chữ Hán trên thân súng hiện còn khá rõ. Ảnh: UBND xã Quan Lạn cung cấp.

Đa phần súng thần công được tìm thấy cho đến thời điểm này đều là hiện vật có từ thời Nguyễn. Theo tư liệu của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, thời Nguyễn, súng thần công được đúc bằng đồng, sắt hoặc gang và có nhiều loại, nhiều kiểu từ lớn tới nhỏ với 4 cấp bậc từ thấp tới cao: Tướng quân, trung tướng quân, đại tướng quân và thượng tướng quân. Loại đại tướng quân và thượng tướng quân thường được đặt những tên như: Ngự chế thần uy phá địch thượng tướng quân, Bảo quốc an dân đại tướng quân… Trên cửu đỉnh có hình 2 loại thần công. Một loại được gọi là đại bác (pháo lớn), khắc trên đỉnh Cao, có hình 1 khẩu thần công to mập với 4 khoang, được đặt trên một chiếc xe 4 bánh. Loại thứ 2 được gọi là luân xa pháo (pháo trên bánh xe), khắc trên đỉnh Nhân, hình 1 khẩu thần công thon hơn, đặt trên 2 bánh xe lớn có càng.

Súng loại lớn khi xuất xưởng đều được phong ngay là tướng quân hoặc trung, đại, thượng tướng quân với tên gọi đúc sẵn trên thân súng. Khi ra trận, nếu súng sát thương được nhiều quân địch, thắng trận thì được triều đình phong thêm tước hiệu, còn nếu bại trận có khi bị giáng cấp. Súng thần công sau khi đúc xong tại Huế, thường được chia, cấp về các địa phương theo yêu cầu để trang bị cho quân bộ (có bánh xe kéo bằng gỗ bọc sắt) hoặc trên thuyền chiến, hoặc bố trí cố định để phòng thủ, bảo vệ cứ điểm.

Ông Hồ Anh Tuấn cho rằng, có thể súng thần công tìm thấy ở Quan Lạn sẽ liên quan đến đồn Tĩnh Hải của nhà Nguyễn được xây dựng ở Ngọc Vừng. Việc bố trí thần công ở Quan Lạn cũng cho thấy chiến lược phòng thủ biển của nhà Nguyễn. Thực tế, một thời Quan Lạn đã là trung tâm của Thương cảng Vân Đồn, nhưng bước sang đầu thế kỷ 19, thời nhà Nguyễn, Thương cảng Vân Đồn không còn hoạt động. Do vậy, Quan Lạn lúc đó có vị trí chiến lược về quốc phòng hơn là ý nghĩa trung tâm thương mại sầm uất khi xưa.
 

Huỳnh Đăng

[links()]