Người gìn giữ nét đẹp văn hóa dân tộc Dao ở Hải Hà

Mặc dù tuổi đã cao nhưng Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh, bản Quảng Mới, xã Quảng Sơn (huyện Hải Hà) vẫn đang hằng ngày miệt mài khôi phục, gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Dao ở Hải Hà. Cách thêu thùa trang phục, vấn tóc độc đáo và cả những phong tục riêng có của người Dao được nghệ nhân này truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh hướng dẫn cho thế hệ trẻ xã Quảng Sơn, huyện Hải Hà nghệ thuật thêu thùa trang phục dân tộc Dao.

Huyện Hải Hà có 11 dân tộc anh em sinh sống. Mỗi dân tộc đều mang bản sắc, văn hóa rất riêng và độc đáo. Những năm trước, mỗi khi đến các xã miền núi của huyện Hải Hà, nhất là vào những dịp lễ, tết, rất dễ để bắt gặp hình ảnh người phụ nữ dân tộc Dao xúng xính trong bộ trang phục dân tộc rực rỡ. Là xã vùng cao của huyện Hải Hà, Quảng Sơn có 98% dân số là đồng bào dân tộc Dao, chủ yếu là người Dao Thanh Y và Dao Thanh Phán. Cùng với sự phát triển kinh tế-xã hội, những nét văn hóa ở vùng cao dần bị mai một và lãng quên, trong đó có văn hóa thêu thùa trang phục, cách vấn tóc và nhiều nét văn hóa khác. Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh, bản Quảng Mới đã có 70 năm sinh sống tại mảnh đất vùng cao này, gắn bó cả đời mình với những phong tục, tập quán và các giá trị văn hóa dân gian độc đáo của cha ông để lại như tục cưới hỏi, lễ cúng gia tiên, cúng được mùa, lễ cấp sắc… Trong đó văn hóa thêu thùa trang phục, cách vấn tóc của người Dao rất độc đáo và ấn tượng trở thành nét văn hóa truyền thống riêng có của người Dao trên mảnh đất Hải Hà.

Nhắc đến Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh, cả bản làng ai nấy đều kính trọng. Những nét văn hóa của bà con đồng bào nơi đây đã trở thành lẽ sống của bà. Từ nhỏ, bà đã có niềm đam mê với nghệ thuật thêu thùa trang phục của dân tộc mình. Đối với người phụ nữ Dao Thanh Phán, bộ trang phục rất cầu kỳ, nhiều họa tiết hoa văn phải được thêu bằng tay và phối màu theo nét riêng, độc đáo. Từ nhiều đời nay được bà rồi mẹ truyền dạy lại cách thêu thùa các hoa văn, họa tiết và cách mặc trang phục của đồng bào mình, nên hầu hết những người phụ nữ trong dòng họ nhà Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh đều biết  thêu thùa quần áo, khăn mũ cho con cháu trong nhà. Gặp chúng tôi, Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh hồ hởi xếp lại chiếc khăn vấn đầu mang bộ trang phục bà vừa thêu xong cho chúng tôi xem. Những họa tiết, hoa văn trên bộ trang phục của người Dao rất đẹp và độc đáo, chủ yếu được thêu từ những sợi len với đủ các màu sắc xanh, đỏ, vàng, trắng sặc sỡ. Trong đó màu đỏ giữ vai trò chủ đạo, trên nền đen của tấm áo, xen kẽ là đủ các loại màu khác làm cho trang phục của đồng bào Dao rực rỡ sắc màu tạo nên nét độc đáo và ấn tượng. Những họa tiết hoa văn được thêu ở vùng gấu áo, gấu quần, ở khăn và mũ… Với các họa tiết hình quả trám, hoa lá, cây cối, chim muông …

Hiện nay, nhiều phụ nữ dân tộc Dao tại bản Quảng Mới, xã Quảng Sơn, huyện Hải Hà không chỉ mặc trang phục dân tộc trong dịp lễ, tết, mà còn mặc hằng ngày.

Khi được hỏi về việc gìn giữ những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình, đôi mắt Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh thoáng nét buồn, ngừng đường kim đang thêu dở chiếc khăn vấn đầu, bà tâm sự: Mấy năm gần đây, nhiều chị em phụ nữ trong bản đã không còn chú ý nhiều đến việc mặc trang phục dân tộc. Các bạn thanh niên không thích mặc trang phục của dân tộc mình mà chủ yếu mặc quần áo tây âu, nhiều bạn trẻ không biết cách thêu, cách mặc và cách vấn tóc. Trong các ngày lễ hội chỉ còn một số các bà, mẹ còn trưng diện bộ trang phục của dân tộc mình. Trong cuộc sống hiện nay, nhiều nét văn hóa khác nhau đã du nhập cả đến các làng bản vùng cao như xã Quảng Sơn, làm cho bản sắc văn hóa của bản làng có nhiều thay đổi, bị biến tấu cũng như mai một dần theo thời gian. Nhất là việc thêu thùa trang phục của người Dao, lớp trẻ trong bản, trong xã dường như không còn thiết tha lắm.

Bằng sự tâm huyết, tình yêu đối với các giá trị văn hóa dân gian, độc đáo của cha ông để lại và không thể để bản sắc văn hóa của làng bản bị mai một theo thời gian, Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh đã nỗ lực truyền dạy lại cho con cháu trong nhà cũng như các thế hệ trẻ trong xã về nghệ thuật thêu thùa trang phục dân tộc, cách vấn tóc ở mọi lúc, mọi nơi. Bà tận tình giảng giải về ý nghĩa của từng nét hoa văn, để thế hệ trẻ thêm yêu và biết trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc của đồng bào mình. Với những nỗ lực, quyết tâm, sự ân cần chỉ bảo tận tình của Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh và những thế hệ đi trước, đến nay, đã có hàng chục bạn trẻ của xã Quảng Sơn đã quay trở lại với những nét văn hóa truyền thống của đồng bào mình. Nhiều bạn trẻ đã tự tìm đến Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh để học hỏi cách thêu thùa, cách vấn tóc... Chị Chìu Thị Thu, bản Quảng Mới, xã Quảng Sơn, cho biết: Vào ngày cưới, tôi được mặc trang phục của đồng bào mình do chính tay mẹ thêu, tôi thấy nó rất đẹp và có ý nghĩa. Sau ngày cưới, tôi đã tìm đến Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh để học cách thêu, cách vấn tóc để sau này còn truyền lại có con cháu và góp phần giữ gìn nét văn hóa của dân tộc mình. Không chỉ bạn Chìu Thị Thu có niềm đam mê với nghệ thuật thêu thùa trang phục dân tộc, hiện nay, tại Quảng Sơn, nhiều em nhỏ cũng đã say mê với nét đẹp văn hóa của dân tộc mình và hàng ngày say sưa với việc học nghề do Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh hướng dẫn.

Có thể nói, việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, dân gian là việc làm bức thiết, trong đó rất cần những người tâm huyết như Nghệ nhân Giềng Chống Sếnh.

Hữu Việt-Thái Hà (Trung tâm TT-VH Hải Hà)