Đưa nét đẹp hát then, đàn tính vào sản phẩm du lịch

Từ lâu, hát then, đàn tính đã trở thành nét đặc sắc mà bao người mong muốn được nghe và tìm hiểu khi tới huyện Bình Liêu. Hát then ngày càng được chú trọng khi được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia và phát huy khi trở thành sản phẩm du lịch văn hóa.

Theo những nghệ nhân then cổ giàu kinh nghiệm thì không biết then có từ bao giờ, được hình thành như thế nào, chỉ biết rằng then có từ lâu đời, được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Then của dân tộc Tày, huyện Bình Liêu từ xa xưa là một hệ thống các nghi lễ, diễn xướng, các hoạt động có thể kéo dài nhiều ngày với các nội dung như là hoạt động tâm linh cầu an, mang lại sức khỏe, mùa màng bội thu, gia đình hạnh phúc...

Nghi lễ then cần có sự chuẩn bị các đồ vật để làm lễ mời thần linh. Các nghệ nhân then cổ, ở mặt nào đó, dường như cũng là những “người được lựa chọn” bởi tổ tiên. Nghi lễ then nhất thiết phải được "cấp sắc" mới thực hiện được... Như vậy, then đã thấm sâu vào đời sống văn hóa, tinh thần của bà con, trở thành "món ăn tinh thần" không thể thiếu với ý nghĩa đem lại những điều may mắn, tốt đẹp nhất trong cuộc sống.

Biểu diễn hát then, đàn tính trong buổi giao lưu văn hóa với đoàn khảo sát du lịch do CLB Du lịch Cộng đồng (Tổng cục Du lịch) tổ chức, tháng 10/2017.

Ngày nay, biểu diễn hát then được phát triển trên nền then cổ, nghĩa là dựa trên những làn điệu có sẵn, các nghệ nhân sáng tác lời mới phù hợp với cuộc sống. Nói cách khác, là để hơi thở cuộc sống hiện hữu trong then. Ông Tô Đình Hiệu, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông và Văn hóa huyện Bình Liêu, chia sẻ: Mỗi lời then là một cụm từ được dân gian trau chuốt, gọt giũa. Các làn điệu then mang những ý nghĩa sâu sắc, kể những câu chuyện, kinh nghiệm, kiến thức đúc kết từ lâu đời. Then Bình Liêu có âm điệu trầm, đều, khoan thai, nhẹ nhàng, mang hơi thở cuộc sống vốn yên bình của người Tày nên dễ đi vào lòng người.

Như nhiều vùng khác, hát then ở Bình Liêu cũng theo thể thơ 7 chữ, có 2 làn điệu: Tàng nặm (đường nước) và tàng bốc (đường cạn) với những giai điệu khác nhau. Giữ được bản sắc, mỗi lời hát then đều chứa một ý nghĩa tốt đẹp, một lời cầu chúc may mắn trong cuộc sống. Nội dung câu hát cũng gần với cuộc sống, về ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước... Điểm khác biệt của hát then Bình Liêu so với nơi khác là thường biểu diễn với cây đàn tính 2 dây. Một nghệ nhân hát then chia sẻ: Khi hát tàng nặm thì người ta hát điệu dây căng dây trùng (dây đàn tính), tâm tình tha thiết, sâu lắng hơn. Tàng bốc (đường cạn) là hát điệu hai dây bằng nhau (dây đàn tính) nghe thủ thỉ như tâm tình, kể chuyện... Tất cả giai điệu đã khiến then nhẹ nhàng, sâu lắng, có sức hút.

Với nét đặc sắc đó, hát then, đàn tính đang được đưa vào phục vụ du lịch trong định hướng phát triển du lịch văn hóa huyện Bình Liêu. Năm 2016, Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Bình Liêu cũng đã ban hành Nghị quyết về bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa các dân tộc, trong đó có hát then. Vì vậy, thời gian qua, các cơ quan chuyên môn huyện Bình Liêu cũng tiến hành sưu tập các bài hát, trích đoạn then cổ; thành lập, hỗ trợ nhân rộng mô hình các CLB hát then, đàn tính; quan tâm tới các nghệ nhân, đồng thời định hướng xây dựng các sản phẩm thực tế.

Hiện thực hóa mục tiêu này, Văn phòng Du lịch huyện Bình Liêu đang mở lớp tập huấn cho các CLB, xây dựng các đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp, đưa hát then, đàn tính vào phục vụ du lịch. Theo đó, Văn phòng tập trung xây dựng đội then ở bản Đồng Thanh (xã Hoành Mô), nơi có bản văn hóa du lịch; bản Cáu (xã Lục Hồn), nơi có đình Lục Nà. Các lớp đào tạo bắt đầu từ tháng 11/2017 để hình thành ít nhất 3 đội văn nghệ phục vụ du khách vào năm 2018.

Để hát then trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa dưới hình thức tổ chức là "Không gian hát then, đàn tính Bình Liêu", huyện vừa thực hiện mô hình cho du khách trải nghiệm thực tế, gần gũi hơn giữa người nghe và người hát... Qua đó, hát then, đàn tính đang dần trở thành một nét đặc sắc riêng có trong sản phẩm du lịch văn hóa được các công ty du lịch, hãng lữ hành đánh giá cao.

Tạ Quân