Gỡ khó cho các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp - Bài 1: Khó chồng khó

Thực hiện phương án tự chủ 50% kinh phí trong 2 năm 2015, 2016, năm nay, 3 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của tỉnh là Đoàn Nghệ thuật (NT) Chèo, Đoàn NT Cải lương và Đoàn Kịch Quảng Ninh đã thực hiện tự chủ 100% kinh phí theo quy định của tỉnh. Sau 6 tháng “tự bơi”, khó khăn chồng chất khó khăn là chia sẻ của lãnh đạo các đoàn, cùng với đó là sự lo lắng, trăn trở về việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy vốn nghệ thuật truyền thống mà các nghệ sĩ Quảng Ninh đã dày công vun đắp nhiều năm qua.

Vật lộn để “tự chủ”

Khuôn viên trụ sở 3 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của tỉnh dù đã có dấu hiệu xuống cấp nhưng vẫn gây ấn tượng cho người đến bởi không gian thoáng đãng. Tuy nhiên, ngày làm việc mà không gian vắng vẻ, đi vào trong, các lối cầu thang nhiều bụi bặm, chứng tỏ ít được quét dọn. Chia sẻ với chúng tôi, NSƯT Từ Diệu Dương, Trưởng Đoàn Kịch, cho hay, các đoàn hiện đã phải cắt hết hợp đồng dọn vệ sinh để tiết kiệm kinh phí; các trưởng đoàn cũng đều tự dọn vệ sinh phòng làm việc và hành lang bên ngoài luôn.  

Đoàn Chèo “sống” tốt hơn nhờ phục vụ các lễ hội truyền thống trong tỉnh. Trong ảnh: Các nghệ sĩ, diễn viên Đoàn Nghệ thuật Chèo Quảng Ninh tham gia biểu diễn phục vụ lễ khai hội xuân Yên Tử năm 2017.

Qua tìm hiểu được biết, trước đây, tỉnh chi cho mỗi đoàn khoảng 3 tỷ đồng/năm gồm cả chi thường xuyên và không thường xuyên để biểu diễn tuyên truyền phục vụ các nhiệm vụ chính trị của tỉnh ở vùng sâu, vùng xa, khó khăn, hải đảo và các ngày lễ, tết của tỉnh. 3 năm nay, các đoàn bắt đầu tự chủ về kinh phí, 2 năm trước tự chủ 50% kinh phí (tỉnh cấp khoảng 2 tỷ đồng/năm/đoàn), các đơn vị sắp xếp, cắt giảm một số chi phí cộng với thu thêm từ hoạt động dịch vụ biểu diễn vẫn xoay xở được lương, bảo hiểm theo quy định cho anh chị em. Còn năm nay, tỉnh giao tự chủ 100% kinh phí, từ đầu năm đến nay, tỉnh đặt hàng và chi không thường xuyên cho các đơn vị được khoảng 1 tỷ đồng/đơn vị, các đoàn thực sự rất khó khăn.

Để bù đắp nguồn thu cho đoàn, đảm bảo thu nhập cán bộ, nghệ sĩ, diễn viên, các đoàn đôn đáo lo làm dịch vụ. NSƯT Nguyễn Thanh Chương, Trưởng Đoàn Cải lương Quảng Ninh, cho biết: Nguồn thu chính của Đoàn hiện nay là từ hoạt động biểu diễn phục vụ khách du lịch tàu biển, tập trung chủ yếu từ tháng 10 năm trước đến hết tháng 3 năm sau. Để đáp ứng nhu cầu thị trường hiện nay, thay vì cải lương, Đoàn chuyển sang biểu diễn ca múa nhạc. Đồng thời, thực hiện cơ chế ăn lương theo sản phẩm, các loại bảo hiểm người lao động tự đóng. Đoàn Kịch có quân số gọn nhẹ nhất, theo chia sẻ của NSƯT Từ Diệu Hương thì cách hạch toán trả lương, đóng bảo hiểm cho người lao động cũng tương tự, tuỳ theo thực tế hợp đồng gói hàng để trả cho diễn viên. Khác với cải lương, điều kiện đi diễn của Đoàn Kịch có thuận hơn, vì nội dung biểu diễn của đơn vị là các vấn đề hiện đại, thức thời, như các đề tài phòng, chống tệ nạn xã hội, ma tuý, ATGT, bạo lực gia đình... Thêm nữa, cũng do đặc thù nghệ thuật kịch nói cần cả già, cả trẻ nên Đoàn không có diễn viên dôi dư.

Tiết giảm chi phí, siết chặt các khoản chi là cách làm của Đoàn NT Chèo Quảng Ninh. Theo NSƯT Hoàng Diễn, Trưởng Đoàn thì từ khi thực hiện cơ chế tự chủ 50%, Đoàn đã tiến hành cắt phụ cấp độc hại, thanh sắc, tiền kiêm nhiệm và sắp xếp gọn nhẹ nhất có thể, chấp nhận một mức thu nhập cơ bản, tối thiểu. Tuy nhiên, Đoàn Chèo có lẽ là một trong 3 đoàn “vững vàng” nhất, đến giờ vẫn đảm bảo các khoản đóng bảo hiểm cho anh em nghệ sĩ, diễn viên, kể cả lao động hợp đồng. Chỉ ra nguyên nhân, NSƯT Hoàng Diễn nhận định: Đoàn Chèo “sống” tốt hơn vì có hợp đồng phục vụ các lễ hội truyền thống, từ việc vận dụng, phát huy nghề diễn đặc thù của mình. Tuy nhiên, thu nhập cũng chỉ đảm bảo trả lương với mức thấp và đóng bảo hiểm, chưa đủ sức hút với nghệ sĩ vì bây giờ mức thu nhập 5 triệu đồng/tháng nhiều người vẫn không muốn làm. Thực tế, họ có thể làm chỗ khác cho thu nhập cao hơn trong khi thời gian ngắn hơn, công việc ít ràng buộc hơn.

Cơ chế nào cho nghệ sĩ dôi dư?

Không ít nghệ sĩ, diễn viên Đoàn Cải lương rơi vào diện dôi dư vì không thể đáp ứng yêu cầu hiện nay. Theo lãnh đạo đơn vị thì Đoàn hiện có khoảng 10 viên chức thuộc diện dôi dư, độ tuổi từ 40 đến dưới 50 tuổi đối với nữ, 45 đến dưới 55 tuổi đối với nam. Lý giải thêm, NSƯT Thanh Chương cho hay, vì cải lương thoái trào, Đoàn phải chuyển sang biểu diễn ca múa nhạc nên chủ yếu cần diễn viên trẻ, đáp ứng được yêu cầu, vì vậy, có diễn viên chưa tới 40 tuổi cải lương vẫn diễn được nhưng ca - múa - nhạc thì không, trong khi đó đoàn vẫn phải xã hội hoá diễn viên từ ngoài để phục vụ các chương trình.

Số nghệ sĩ này không biểu diễn nên không có lương, tiền công, có trường hợp nợ bảo hiểm từ tháng 2 tới giờ. Các diễn viên này vẫn làm thêm bên ngoài nhưng họ cho rằng mình là viên chức nhà nước nên muốn Đoàn phải lo bảo hiểm cho mình (?). Ông Chương cũng cho hay, số nghệ sĩ, diễn viên này mong muốn tỉnh tạo điều kiện cho họ nghỉ hưu sớm theo Nghị định 108/2014/NĐ-CP. Điều này vướng vì nghỉ chế độ theo diện 108 thì họ chưa đủ về tuổi. Tuy nhiên, nếu giữ họ lại, Đoàn cũng không thể trả lương, đóng bảo hiểm cho họ, dù họ vẫn là viên chức của đơn vị. Thực tế, không ít nghệ sĩ còn “chân ngoài, chân trong” được nhưng cũng có trường hợp mấy chục năm cống hiến, gắn bó với Đoàn, giờ luống tuổi bám Đoàn thì khó sống mà rời Đoàn cũng không làm thêm được, chỉ mong có kinh phí hỗ trợ, lương hưu là xin nghỉ sớm.

Bên cạnh đó, một số nghệ sĩ là viên chức ở cả 3 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp sắp và đã đủ tiêu chuẩn, có nguyện vọng được nghỉ hưu sớm theo diện 108, việc giải quyết chế độ hỗ trợ cũng vướng vì không có nguồn. Bởi lẽ, khi các đoàn thực hiện cơ chế tự chủ 100%, kinh phí hỗ trợ người lao động về nghỉ hưu sớm theo diện 108 do đoàn chi trả. NSƯT Từ Diệu Hương chia sẻ: “Đoàn Kịch hiện có 1 trường hợp đủ tiêu chuẩn về theo diện 108. Nếu Đoàn phải chi hơn một trăm triệu đồng hỗ trợ nghệ sĩ về theo diện này thì cả đoàn “đói””. NSƯT Thanh Chương cho hay: “Năm tới, đoàn chúng tôi cũng có 1 nữ nghệ sĩ thuộc diện này. Tôi đã gặp gỡ, trao đổi với chị ấy là nếu về nghỉ hưu sớm thì Đoàn không thể trả kinh phí hỗ trợ được vì không có nguồn, hoặc là chấp nhận như vậy, hoặc là chị cứ ở lại Đoàn đến đủ tuổi mới về nghỉ hưu...”.

Ông Đỗ Trọng Đạt, Chủ tịch Công đoàn Sở VH-TT, cho hay: Chính sách tinh giản biên chế theo Đề án 25, Sở VH-TT khó thực hiện với 3 đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp. Theo Nghị định 108, nữ từ 50 tuổi, nam từ 55 tuổi trở ra đủ điều kiện làm thủ tục nghỉ chế độ theo diện này, nếu được nghỉ hưu sớm, hưởng chế độ theo Nghị định 108/2014/NĐ-CP thì 3 đoàn giải quyết được 15 trường hợp từ nay đến năm 2021. Thực tế, các đoàn nghệ thuật đã nỗ lực tìm kiếm đơn đặt hàng, tạo công ăn việc làm để có kinh phí, duy trì hoạt động. Nhưng các đơn vị vẫn chưa đủ khả năng hoạt động độc lập và tìm kiếm nguồn thu nhập ổn định cho cán bộ, viên chức. Vì vậy, trong lúc các đoàn khó khăn, rất mong tỉnh tạo điều kiện về cơ chế và hỗ trợ kinh phí cho nghệ sĩ về nghỉ hưu theo chế độ 108, nhằm gỡ khó cho các đoàn, đồng thời đảm bảo không thiệt thòi cho người lao động.

Phan Hằng

[links()]