Gửi nỗi niềm vào trong câu hát

Bà Bùi Thị Chiên hiện sống tại thôn Nam, xã Vạn Ninh (TP Móng Cái) là Nghệ nhân Dân gian có nhiều đóng góp cho công tác lưu giữ, truyền dạy và bảo tồn hát đối của người Việt nơi địa đầu Tổ quốc.

Nghệ nhân Dân gian Bùi Thị Chiên.

Nghệ nhân Bùi Thị Chiên sinh năm 1956, trong một gia đình có truyền thống hát nhà tơ, hát múa cửa đình và hát đối giao duyên. Từ nhỏ, bà Chiên đã được cụ thân sinh vốn là kép hát kèm cặp chỉ bảo tận tình. Mẹ của bà Chiên là chị ruột của Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Từ -  ca nương nức tiếng hát hay trong vùng. Thời thơ ấu, bà Chiên thường nghe cha đàn, mẹ và dì hát rồi bập bẹ hát theo. Bởi vậy, đến khi mới 11 tuổi, bà đã thành thạo nhiều bài hát giao duyên. May mắn hơn cho bà, khi lấy chồng, cả bố mẹ chồng và chồng bà đều biết hát và say sưa hát.

Tương truyền, ở Vạn Ninh những ca nương như bà Chiên thời son trẻ không chỉ đẹp người, đẹp nết, mà còn hát rất hay. Bởi vậy, họ đã trở thành đối tượng ngưỡng vọng mê đắm và ao ước của bao chàng trai. Bà Chiên cho biết, thế hệ của các bà yêu nhau và nên vợ nên chồng cũng nhờ những câu hát. Ngày xưa, muốn chinh phục được các cô gái, trai làng Vạn Ninh phải thuộc thật nhiều bài hát để có thể ứng đối thật nhanh với những câu hát “ra vế” của bên nữ. Và nhiều khi bên nam còn phải nhanh trí, sáng tác tại chỗ những câu hát mới không có trong sách vở nữa... Vì vậy, nhiều làn điệu hát đối khác nhau đã ra đời làm cho kho tàng thêm phong phú, như: Hát ghẹo, hát đám cưới, hát mời trầu .v.v.. Theo nghệ nhân Bùi Thị Chiên, chỉ riêng hát đối ở Móng Cái thôi cũng đã có rất nhiều làn điệu rồi, ví dụ như: Hát sầu, hát kết, hát dặn dò, hát nguyền, hát mời trầu, hát xin dâu, hát đi đường, hát giăng ngõ, hát đón dâu .v.v..

Bà Chiên cho chúng tôi xem cuốn sổ chép tay chi chít những bài hát mà bà đã nghe các lão nghệ nhân đọc rồi chắt lọc ghi lại. Bà đã sưu tầm hàng nghìn bài hát nhà tơ, hát đối giao duyên. Bà Chiên còn cất công sang tận Quảng Tây, Phúc Kiến (Trung Quốc) để hát giao lưu, hát giao duyên và hát nhà tơ với người gốc Việt đang sinh sống ở nước bạn. Bà còn tự thu băng ghi hình những câu hát mỗi khi sang Trung Quốc khi đi giao lưu.

Bà Chiên tâm sự, kể từ khi người chồng của bà qua đời vì bạo bệnh, lòng bà trĩu nặng u buồn. Bà đi hát nhiều hơn cho khuây khoả, đi hát để gửi nỗi niềm vào trong câu hát. Bây giờ, khi con cái đã phương trưởng, bà Chiên thường xuyên sang Trung Quốc nhiều hơn để hát với những người gốc Việt. Được hát với bà những điệu hát năm xưa, những chàng trai thôn dân ngày nào nay đầu đã bạc phơ mái tóc cũng bật khóc vì nhớ quê hương xứ sở, nhớ tuổi hoa niên.

Không những thế, bà Chiên còn vừa lưu giữ, vừa truyền dạy và tham gia biểu diễn ở địa phương, tham gia các cuộc liên hoan văn nghệ của xã, thành phố và cấp tỉnh. Đến nay, bà Chiên đã được tặng nhiều phần thưởng về thành tích sưu tầm, biểu diễn và truyền dạy văn hoá phi vật thể. Bà Chiên được Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Dân gian Việt Nam vào tháng 12-2016 đối với thành tích lưu giữ và truyền dạy hát đối, hát giao duyên người Việt ở Móng Cái.

Nói về nghệ nhân Bùi Thị Chiên, ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh, đánh giá: “Bà Bùi Thị Chiên là mẫu nghệ nhân khá toàn diện vừa hát hay thuộc lời nhiều bài hát lại rất tích cực sưu tầm những bài hát đối cổ. Nhờ có những nghệ nhân tích cực bảo tồn sưu tầm và truyền dạy như bà Chiên mà những điệu hát đối tránh được nguy cơ thất truyền”.

Huỳnh Đăng