Lễ vàn phúc và hỷ phúc của người Sán Chỉ

Những ngày này, bà con Sán Chỉ, xã Đại Thành, huyện Tiên Yên đang hào hứng trong niềm vui đầu xuân mới. Gia đình Sán Chỉ nào cũng làm lễ hỷ phúc cầu cho một năm mới hạnh phúc, an lành.

Thầy cúng Lý A Tàu làm lễ tại sân thượng của một gia chủ người Sán Chỉ.

Lễ hỷ phúc được tổ chức vào đầu năm khoảng sau mùng 6 tháng Giêng âm lịch. Hỷ phúc được làm thế nào thì cuối năm phải làm lại một lễ tạ ơn giống như vậy gọi là vàn phúc. Lễ vàn phúc gắn với việc chuẩn bị Tết Nguyên đán đã chính thức diễn ra ngay từ khoảng mùng 10 tháng Chạp trở đi đến hết ngày tất niên. Lễ vàn phúc có ý nghĩa là trả lễ (chữ “Vàn” đúng ra là “Hoàn” theo âm Hán - Việt, ở đây bà con đọc chệch đi) để hoàn tất công việc của một năm, chuẩn bị năm mới. Hỷ phúc và vàn phúc thể hiện luật vay - trả, ăn ở có trước có sau của bà con Sán Chỉ. Điều này gần giống với tín ngưỡng vay tiền bà chúa Kho của người Kinh.

Lễ vật để cúng trong hai lễ hỷ phúc và vàn phúc tùy theo điều kiện của mỗi gia đình nhưng thường thì khá đơn giản gồm: 2 con gà luộc (một con đặt trên ban thờ gia tiên trong nhà, một con đặt trên ban thờ vừa được lập ở ngoài sân thờ trời đất thánh thần), một ống tre sau khi cúng xong cắm chân hương vào, bên trên làm giấy hoa phủ biểu trưng cho hình ảnh con người được che mưa che nắng. Việc tổ chức hai lễ này nhằm gửi gắm mong muốn năm mới có cuộc sống gặp nhiều may mắn, thuận lợi, sức khỏe dồi dào, tạ ơn thần thánh đã phù hộ cho gia đình và dân làng một năm ấm êm, hạnh phúc.

Sau lễ vàn phúc, mọi nhà bắt đầu lo gói bánh chưng để chuẩn bị Tết. Bánh chưng tròn, dài giống bánh tét ở phía Nam, bên trong có thêm nhân màu đỏ với hy vọng năm mới sẽ gặp nhiều may mắn. Ngày mùng 1 Tết, chủ nhà xuất hành theo hướng thầy mo đã chỉ bằng một cây tre cao nguyên cành lá ở ngoài sân.

Theo thống kê của UBND xã Đại Thành, toàn xã hiện có 280 nóc nhà thì có đến hơn 200 hộ là người Sán Chỉ. Nhà nào cũng làm lễ hỷ phúc và vàn phúc. Ông Lý A Tàu, 81 tuổi, từng làm thầy cúng đã nhiều năm nay, hiện ở thôn Kéo Cai, bảo rằng dịp này, ông đi cúng “liên miên”, khoảng 20 nhà. Đầu năm, cúng những nhà này thì cuối năm những nhà đó lại mời đến cúng trả lễ. Ông Tàu hồ hởi nói: “Mỗi năm dân tộc Sán Chỉ chúng tôi đều tổ chức Tết, nhất là làm lễ hỷ phúc để cuối năm còn làm lễ vàn phúc. Bắt đầu từ mùng một Tết trở đi nhà nhà đi thăm, chúc Tết nhau rất là vui. Có khi chúng tôi đi liền một mạch 4, 5 ngày”. Khi nào xuân đã vãn thì họ quay về nhà mình chuẩn bị cho lễ hỷ phúc.

Ông Lê Xuân Khuyến, Chủ tịch UBND xã Đại Thành, chia sẻ: “Đồng bào dân tộc Sán Chỉ ở Đại Thành vẫn giữ phong tục từ xa xưa cha ông truyền lại, độc đáo nhất là tục đón Tết. Thời gian tới, xã nhà sẽ tuyên truyền sâu rộng để văn hóa của đồng bào dân tộc không bị mai một, nhất là tục hỷ phúc và vàn phúc”. Cũng theo ông Lê Xuân Khuyến, các thầy cúng ở đây là kênh tuyên truyền rất tốt để có thể vận động bà con xóa bỏ những hủ tục lạc hậu, xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh, phát triển kinh tế, thoát nghèo bền vững.

Theo bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Trưởng Phòng VH-TT huyện Tiên Yên, đây là những nét đẹp văn hóa của dân tộc Sán Chỉ rất cần bảo tồn và phát huy giá trị. “Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để đồng bào thực sự trở thành chủ thể giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng của dân tộc mình, đồng thời huy động mọi nguồn lực để giữ gìn, phục dựng các lễ hội và phong tục tập quán tốt đẹp” - bà Thủy nói.

Huỳnh Đăng