Đề tài người lính trong văn học Quảng Ninh

Đề tài người lính là dòng chảy không ngừng nghỉ trong văn học Quảng Ninh trong những năm qua. Viết về người lính, các tác giả Quảng Ninh xây dựng những chân dung đẹp với những lời ngợi ca cùng sự đồng cảm với những mất mát hy sinh của họ.

Một số cuốn sách của các tác giả Quảng Ninh viết về đề tài người lính được xuất bản trong thời gian gần đây.

Về thể loại văn xuôi, nhà văn Dương Hướng cho biết: Thời gian gần đây, một số tác giả Quảng Ninh vẫn còn mặn mà với đề tài người lính như: Nguyễn Duy Liễm, Trần Ngọc Dương, Vũ Thảo Ngọc, Đỗ Đăng Hành, Tùng Lâm v.v.. Trong đó, Nguyễn Duy Liễm là một tác giả rất say sưa với đề tài này. Ông đã có tập truyện hay lấy tên là “Phía sau người lính”. Năm 2015, tiểu thuyết “Chiến tranh qua rồi” của ông đã đoạt giải C giải thưởng VHNT về đề tài LLVT và chiến tranh cách mạng do Bộ Quốc phòng tổ chức. Ngay sau đó ông đã xuất bản cuốn tiểu thuyết “Đất làng Bồi” viết về 3 thế hệ người lính trong một gia đình.

Cùng chung mạch cảm xúc đó là Trần Ngọc Dương. “Ngôi nhà dưới giàn hoa giấy” là cuốn tiểu thuyết thứ 5 của Trần Ngọc Dương tiếp tục thể hiện vốn sống của một thương binh từng kinh qua cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Viết về người lính trong chiến tranh, Trần Ngọc Dương đã không khoét sâu vào nỗi đau chết chóc hay sự thù hận mà thấm đẫm sự cảm thương, tinh thần nhân văn.

Không có những trải nghiệm về chiến tranh như Trần Ngọc Dương hay Nguyễn Duy Liễm nhưng Vũ Thảo Ngọc vẫn có thể viết hay về đề tài người lính. Đó là sự khéo léo khai thác đề tài người lính thời hậu chiến. Tiểu thuyết “Trai làng Đấu” của Vũ Thảo Ngọc đi sâu khai thác những tấm gương người lính trở về từ chiến tranh vẫn là tấm gương về nghị lực sống, cái tình cái nghĩa, cái đức hy sinh vì cộng đồng, vì xã hội.

Như vậy, công bằng mà nói, khi viết về đề tài người lính văn xuôi tỏ ra hợp hơn thơ ở chỗ có sức dung chứa, tầm bao quát đề tài, khái quát những vấn đề lớn của xã hội, của thời đại. Nói như thế không có nghĩa thơ không có những thành tựu khi viết về mảng đề tài này. Làm thơ về chiến tranh với số lượng nhiều về người lính phải kể đến các tác giả: Lê Duy Thái, Trần Quang Ngân, Nguyễn Thị Hoàng Hoà, Nguyễn Quang Vinh, Đinh Đức Cường v.v.. Lê Duy Thái có 3 tập thơ toàn viết về ký ức chiến tranh là “Một thời ra trận”, “Tiếng vọng cỏ xanh” và “Chuyện tình thời chiến tranh”. Tập thơ nào cũng ấm áp nghĩa tình của những người lính dành cho nhau sự chia sẻ cả gian khổ hy sinh. Người lính trong thơ Lê Duy Thái có mất mát hy sinh nhưng luôn mang phẩm chất cao đẹp được viết bằng cảm hứng sử thi, anh hùng ca.

Một tác giả khác cũng thường xuyên viết về người lính với cái nhìn của người trong cuộc là Nguyễn Quang Vinh. Là người gắn bó trọn đời với lực lượng biên phòng, tác giả Nguyễn Quang Vinh làm thơ nhiều về những người lính ở biên giới hải đảo. Hình ảnh người lính trong thơ ông đẹp đẽ, cao cả nhưng cũng rất đỗi tình cảm thân thương. Tuy ngôn từ nghệ thuật còn chưa được tinh tế cho lắm, nhưng thơ viết về người lính của tác giả Nguyễn Quang Vinh vẫn đứng được nhờ cảm xúc chân thành.

Thơ viết về người lính của các tác giả Đinh Đức Cường, Nguyễn Thị Hoàng Hoà, Lương Liễm v.v.. cũng vậy. Tuy chưa có nhiều đổi mới sáng tạo về nghệ thuật nhưng tác giả đã cố gắng chuyển tải nội dung cảm xúc chân thành về những mất mát hy sinh nơi chiến hào mịt mù khói súng, những khát vọng về hòa bình và tình nghĩa của những người cùng chung chiến tuyến. Bài thơ “Thi hài trên cây” của tác giả Nguyễn Thị Hoàng Hoà có những câu bi hùng:  “... Hôm nay đồng đội đã đến đây/ (Có phải hồn thiêng anh mách bảo?)/ Kìa ráng chiều đỏ lên như giông bão/ Vòm cây xanh run rẩy tiễn anh về...”. Người lính hy sinh nhưng hình ảnh của anh vẫn sống mãi trong lòng đồng đội, sống mãi cùng cỏ cây, quê hương đất nước.

Theo đánh giá của nhà văn Dương Hướng, viết về đề tài người lính, nhìn chung các tác giả Quảng Ninh không còn minh hoạ giản đơn mà đi sâu khai thác chiều sâu nội tâm nhân vật, thân phận con người, tìm vào những góc khuất của chiến tranh, những hy sinh mất mát. Điều đó xuất phát từ cái nhìn nhân văn của những người cầm bút.

Nhìn chung, các tác phẩm đều có chất lượng khá, ít nhiều thể hiện sự đổi mới trong hình thức nghệ thuật. Các tác giả đã tập trung xây dựng hình tượng người lính đẹp đẽ trong lòng nhân dân. Ông Phạm Ngọc Thành, Chủ tịch Hội VHNT Quảng Ninh, cho biết: Chúng tôi đã tổ chức một số trại viết, cuộc vận động sáng tác về đề tài người lính, anh Bộ đội Cụ Hồ và chiến tranh cách mạng. Tuy nhiên, đến nay, Hội chưa có một đánh giá thống kê cụ thể nào về số lượng tác phẩm văn học viết về đề tài người lính. Nhìn chung, các tác phẩm khai thác đề tài này đi vào những vấn đề quen thuộc. Trước đây, khi người cầm bút là những người lính thì văn học viết nhiều về những vấn đề của chiến tranh, ở chiến trường. Sau này, văn học viết nhiều về công tác hậu phương quân đội, về người lính giữa đời thường, người lính thời hậu chiến.

Huỳnh Đăng