Vân Đồn: Khôi phục và phát triển văn hoá truyền thống

Nói đến văn hoá Vân Đồn, người ta thường nhắc đến hệ thống đình chùa, miếu, nghè gắn liền với Lễ hội bơi thuyền Quan Lạn được tổ chức từ ngày 10 đến 19-6 âm lịch hàng năm. Ở một số xã khác cũng có nhiều nét văn hoá rất riêng, nhưng một thời gần như đã đi vào quên lãng. Những năm gần đây, được sự vào cuộc của Sở VH-TT, nhiều xã trên địa bàn huyện từng bước tìm cách khôi phục và phát triển các giá trị văn hoá truyền thống một thời tưởng như đã bị mai một ấy.

Bà Trương Thị Phượng đang dạy lớp trẻ của xã Đoàn Kết các làn điệu hát nhà tơ.

Đài Xuyên tuy là xã vùng sâu, vùng xa của huyện Vân Đồn, nhưng cứ mùng 2 và mùng 3 Tết hàng năm, UBND xã lại tổ chức hội cờ người hoành tráng không thua kém các hội cờ được tổ chức quy mô cấp huyện. Anh Nguyễn Văn Mạnh, cán bộ văn hoá xã Đài Xuyên, cho hay: “Bà con dân tộc Kinh trên địa bàn xã đều có gốc gác từ TX Quảng Yên, vùng đất có truyền thống lễ hội, trong đó có hội cờ người. Khi bà con di chuyển đến vùng đất mới, họ mang theo cả nét văn hoá truyền thống này. Ngày hội được người dân hưởng ứng nhiệt tình, nguồn kinh phí cho ngày hội đa phần do bà con đóng góp”.

Cái hay của cờ người ở Đài Xuyên là nhằm tôn vinh người phụ nữ trong xã hội. Các quân cờ người là phụ nữ, kể cả tướng ông cũng do nữ hoá trang. Các cô gái đều do ban tổ chức tuyển chọn, tuổi từ 17-18, con nhà lành, đẹp người, đẹp nết trong làng. Trong đó 4 cô tiêu biểu nhất được chọn làm tướng ông, tướng bà của hai bên. Cờ người là văn hoá của dân tộc Kinh được phát huy ở xã Đài Xuyên, nơi có rất đông đồng bào dân tộc thiểu số, tạo thêm sự đa dạng về văn hoá ở xã.

Nằm giáp với xã Đài Xuyên là xã Bình Dân, nơi đồng bào dân tộc Sán Dìu chiếm tới 97%. Từ năm 2015, xã thành lập CLB Hát soọng cô để bảo tồn điệu hát đặc trưng của người Sán Dìu. CLB gồm 22 thành viên, từ 31 đến 80 tuổi. Các thành viên họp mặt định kỳ 1 lần/tháng, khi cần tập luyện, chuẩn bị biểu diễn thì đến với nhau thường xuyên hơn. Anh Trương Văn Dưỡng, Phó Chủ nhiệm CLB, cho hay: “Từ khi thành lập CLB đến nay, chúng tôi đã tham gia giao lưu với các CLB Hát soọng cô huyện Lục Ngạn (tỉnh Bắc Giang), Đồng Hỷ (tỉnh Thái Nguyên), Tam Đảo (tỉnh Vĩnh Phúc). Các thành viên trong CLB đã tham gia diễn xuất trong tác phẩm truyền hình “Soọng cô - Bản tình ca muôn đời của người dân tộc Sán Dìu” của Đài PTTH Quảng Ninh. Tác phẩm đã đoạt giải vàng tại Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 33 năm 2013”.

Xã Bình Dân còn có lễ hội Đại phan được Sở VH-TT phối hợp với UBND huyện phục dựng từ năm 2008. Đây là lễ cầu an, cầu mùa hàng năm của người Sán Dìu, gồm: Lễ rước thành hoàng, dựng cây phan (cây nêu), hát soọng cô, chém súc hiến tế và các trò leo gươm, đi trên than hồng. Lễ hội thu hút hàng nghìn người dân trong xã và người Sán Dìu ở các địa phương khác trong và ngoài tỉnh đến tham gia. Những năm gần đây, một số tiết mục trong lễ hội còn được trình diễn trong Carnaval Hạ Long.

Ở thôn Đồng Cậy, xã Đoàn Kết có bà Trương Thị Phượng đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam công nhận danh hiệu “Nghệ nhân dân gian” năm 2015 và được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân Ưu tú. Bà Phượng năm nay đã 82 tuổi nhưng rất hăng hái nhiệt tình trong việc khôi phục lại các làn điệu hát nhà tơ - hát, múa cửa đình trước đây rất phát triển ở xã. Trước đây, xã có đình Hà Vực là nơi bà Phượng cùng chị em trong làng thường đến hát nhà tơ. Thế nhưng, ngôi đình đã bị chiến tranh tàn phá từ đầu những năm 60 của thế kỷ trước, đến nay vẫn chưa được khôi phục, khiến cho các làn điệu hát nhà tơ - hát, múa cửa đình cũng bị mai một theo. Để gìn giữ nét văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc, bà Phượng thường xuyên truyền dạy cho con cháu trong gia đình và những người yêu làn điệu hát nhà tơ. Bà Phượng vẫn nhớ các loại giọng trong nhà tơ và sử dụng một cách linh hoạt như: Giọng vọng, giọng huỳnh, giọng lai, giọng giai, giọng phú, giọng thả, giọng thị thập tứ hiếu... và các điệu múa như múa dâng hương, dâng hoa, múa nến, múa đội đèn... Bà Phượng còn là thành viên tích cực tham gia các chương trình văn nghệ tiếng hát khu dân cư của xã Đoàn Kết để vui với cộng đồng và con cháu.

Từ sự vào cuộc tích cực của người dân các địa phương mà nhiều loại hình nghệ thuật một thời tưởng như bị mai một, nay lại vang xa trong lòng người dân, góp phần thúc đẩy du lịch, kinh tế, xã hội Vân Đồn ngày một phát triển.

ANH VŨ