Đình Tràng Y và điệu hát nhà tơ

Là một trong 7 ngôi đình nổi tiếng ở Đầm Hà xưa, đình Tràng Y ở xã Đại Bình có nguồn gốc lịch sử từ lâu đời và đã trải qua nhiều lần di chuyển, tu sửa. Nơi đây đã từng là không gian diễn xướng, là chốn lưu giữ và phát huy di sản hát nhà tơ độc đáo của Quảng Ninh.
 

Tế thần trong lễ hội đình Tràng Y năm 2016.

Hiện không còn tư liệu thành văn ghi lại năm xây dựng hoặc tu sửa đình. Chỉ biết theo di ngôn của các cụ cao niên, nguồn gốc đình làng Tràng Y xuất phát từ câu chuyện hai anh em họ Hà làm nghề chài lưới di cư đến đây. Tương truyền, trong một lần đi đánh lưới, hoảng sợ khi 3 lần liên tục đều kéo lên một cái sọ người, họ mang đi mai táng và lập miếu thờ tại Gồ Đâm Gạo. Tuy nhiên, miếu thờ lại thường xuyên bị ngập nước, dân làng bèn di chuyển đến bán đảo Thịt Thừa và xây dựng thành đình khang trang. Nhưng vào một mùa lễ hội khi tổ chức rước thần bằng thuyền, do mải mê hát nhà tơ, thuyền bị lật úp, chết 3 người trong đội hát.

Từ đó, đình được chuyển đến chân núi Hứa để đỡ phải đi lại bằng thuyền. Nhưng cũng tại đây, do không kiểm sát được việc thắp hương, đình bị cháy rụi hoàn toàn, hiện chỉ còn lại vết tích móng đình. Sau khi đình cháy, dân làng lại chuyển đình về thôn Dộc Cút. Tại vị trí này, đình Tràng Y được xây dựng với 3 gian tiền đường và 1 gian hậu cung, tường xây bằng đá, mái lợp ngói âm dương. Năm 1963, đình Tràng Y cũng như một số ngôi đình lớn của huyện Đầm Hà bị dỡ bỏ. Hiện nay, đình Tràng Y được phục dựng ngay cạnh trụ sở UBND xã Đại Bình nơi vẫn còn nguyên vẹn nền móng cũ.  

Căn cứ theo sắc phong, thư tịch cổ Hán Nôm, đình Tràng Y phối thờ nhiều vị thần: Cửa Hà Thái liệt đại vương, Cửa Hà Khánh thiện Đại vương, Thổ địa đô quan, Hà bá Long vương đại đế, Thủy thần Phùng Di Dương hầu Long vương, Hải thần Hải nhược Vĩ Long vương chính thần đại đế. Đền còn thờ 2 ông tổ của họ Hà, họ Phạm, 2 dòng họ đã sinh sống lâu năm ở vùng đất này.

Việc thờ cúng nhân thần và tổ chức lễ hội ở đình Tràng Y là tín ngưỡng mang đậm sắc thái của cư dân miền ven biển Bắc Bộ. Trong lễ hội đình Tràng Y bao giờ cũng có hát nhà tơ (hát cửa đình). Nghệ nhân ưu tú Đặng Thị Tự (96 tuổi, ở xã Đầm Hà, huyện Đầm Hà) kể: Năm tôi 17 tuổi đã cùng với nhiều đào nương khác thường xuyên được mời đi hát nhà tơ. Chúng tôi đến nhiều ngôi đình trong vùng, trong đó có đình Tràng Y để hát. Bà con ở Tràng Y đón tiếp chúng tôi vô cùng nồng hậu. Đây cũng là lễ hội có đông các cặp đôi đi hát nên duyên vợ chồng nhất so với các lễ hội đình được tổ chức trong khu vực.

Theo lời cụ Tự, xưa kia, hát nhà tơ ở đình Tràng Y có ngay trong phần lễ. Ngay khi tiến hành tế, đội nhà tơ vào múa dâng hương, múa dâng hoa, múa đèn, múa bông, còn gọi là múa tống thần. Trước kia, múa bông được diễn ra ở trong hậu cung, nay múa ở sân đình. Trưởng nhóm hát cầm hai cây bông vừa đi vừa múa theo tiếng nhạc cổ. Sau đó, bà chạy ra cửa ném hai cây bông ra ngoài sân đình rồi chạy vào cửa hậu cung cùng thầy mo mỗi người giật một dải vải đỏ treo ở cửa. Họ buộc dải đỏ vào bụng, vái lạy thành hoàng và mở cây cái đám, rồi cất cây đóng đám ở bên tây đình.

Sau đó, đến phần hội, nam thanh, nữ tú tha hồ hát nhà tơ, đối đáp nhau bên ngoài cửa đình. Họ không chỉ hát ở hội đình mà ngay cả ngày thường, khi không mở hội thì đình Tràng Y cũng là một không gian diễn xướng quen thuộc của những cuộc hát nhà tơ.

Việc phục dựng đình Tràng Y thể hiện tinh thần nhân văn, ý thức giữ gìn văn hóa truyền thống, tạo lập một không gian diễn xướng để duy trì di sản hát nhà tơ. Nếu khéo biết gắn việc tổ chức lễ hội và biểu diễn hát nhà tơ ở đình Tràng Y thì Đầm Hà sẽ tạo ra một sản phẩm du lịch độc đáo, tôn vinh nét đẹp văn hóa của những cư dân ven biển Quảng Ninh.

Phạm Học