Tất cả chuyên mục
Thứ Năm, 28/03/2024 17:58 (GMT +7)
Nghệ thuật tạo hình con Long mã
Chủ nhật, 28/02/2016 | 10:21:25 [GMT +7] A A
Đã ở cái tuổi xế chiều nhưng ngày ngày những nghệ nhân như ông Ngô Đình Tám (khu 2, phường Phong Cốc, TX Quảng Yên) vẫn say sưa với nghề kết hoa trái ở địa phương để tạo ra những con Long mã rất đẹp và lạ.
Ông Tám đang kết con Long Mã. |
Từ quan niệm đến hiện thực
Long mã là một con vật hình tượng nửa thực nửa hư, có đầu rồng, mình ngựa, được cư dân vùng Hà Nam, TX Quảng Yên rất coi trọng trong thờ cúng vào các dịp lễ hội, xuân Tết, mừng thọ và tang lễ…
Theo quan niệm của người xưa, Long mã là con vật linh thiêng, biểu hiện cho sức mạnh người dân vùng biển muốn vươn lên chế ngự thiên nhiên, làm chủ đời sống. Nó mang dáng dấp ngạo nghễ của rồng đem nước điều hoà cho mặt đất, cây cối, vạn vật, dẹp được phong ba bão táp, lụt lội nhưng lại mang cả sức bền bỉ dẻo dai, nhanh khoẻ của ngựa vượt đường xa dặm thẳm. Trong cách nhìn của người xưa, thiên nhiên vùng biển nơi đây ẩn chứa bao bí hiểm và tai hoạ. Thờ con vật đầu rồng mình ngựa sẽ chế ngự được mọi bề trong trời đất. Dân gian cầu mong con người sẽ có được sức mạnh tổng hợp, bất cứ lúc nào cũng có thể chống chở, chiến thắng sóng to gió lớn, san bằng mọi trở ngại khó khăn.
Trong Lễ hội Tiên công, người cao tuổi đạt tuổi thọ tám mươi, chín mươi, một trăm… bao giờ người ta cũng có một mâm ngũ quả bày tượng trưng theo hình con Long mã trên hương án. Đám tang cũng vậy, nhưng chỉ dành cho các cụ tám mươi tuổi trở lên. Dưới tuổi đó, không có phép rước. Nhà nào làm sai sẽ bị cả làng chê cười. Hương án sơn son thếp vàng được dành để rước Long mã. Long mã được kết bằng các loại quả của chính vùng quê trông thật uy nghi, phồn thực. Đầu rồng (có người biến tấu tạo hình như đầu một con nghê) có đủ mang, tai, râu, tóc và đôi mắt lóng lánh làm bằng hòn bi chai)… đầu Long mã còn được tạc khéo léo bằng quả đu đủ xanh (hoặc bằng gỗ) cho tiện, cần lúc nào, mùa nào cũng được. Mũi rồng được đính bằng quả na mắt bổ đôi. Cổ xếp bằng hoa chuối, từng nếp lên nhau. Mình ngựa bằng những quả chuối tiêu tròn cạnh, còn xanh, đặt úp ngược lại. Đuôi kết bằng những chùm hoa sập chim (một loại cây thân mộc như dừa, cau; người ta thường dùng cành lá kết vòng nguỵ trang che bàn sập bẫy chim nên quen gọi là cây sập chim. Cây này thường nở hoa đúng dịp cuối năm, đầu tết). Chân con vật cũng được xếp bằng những nếp hoa chuối. Trên mình Long mã còn cài điểm hoa cúc, quả ớt đỏ, quả quýt v.v.. khiến mâm quả đầu rồng mình ngựa thêm phong phú hương sắc và đầy ý tưởng lãng mạn.
Hình tượng Long mã chủ yếu dành ban tặng cho tuổi thọ, đức hạnh con người. Nhiều gia đình còn “ăn chơi” công phu bày trên bàn thờ ngày Tết vừa như phô diễn gia phong thịnh vượng, vừa như thể hiện khát vọng phúc lộc luôn tràn đầy trong cuộc đời. Ở vùng quê Hà Nam có nhiều nghệ nhân bày Long mã có tiếng, mỗi người một vẻ như: Ông Ngô Đình Tám, ông Lê Thụ, ông Tô Tiến Khánh… Các gia đình có công việc luôn tìm đến nhờ trình bày. Hình tượng con Long mã thực sự là một nghệ thuật bày hoa quả ngẫu hứng của người Hà Nam - Quảng Yên.
Giữ gìn nghệ thuật truyền thống
Ông Tám kể, lúc nhỏ ông theo cha làm nghề tạo hình con Long mã bằng các thứ hoa, trái (còn gọi là kết hoa trái), đến nay cũng đã hơn 60 năm. Đến nhà ông mùa này thấy ai cũng tất bật, công việc như làm mãi không hết. Người con thứ hai của ông thứ Tám cũng đang luôn tay trang trí con Long mã, cạnh đó người con thứ út cũng chung công việc. Hiện ông Tám đã có cháu nội theo nghề.
Nghề kết con Long mã của gia đình ông Tám gồm có 3 phần; phần khung, phần vỏ theo chủ đề. Theo ông Tám cho biết: “Làm con Long mã không khó, nhưng để làm được một con Long mã đẹp thể hiện cái “nghịch” của con vật thì nhất thiết phải có đôi bàn tay khéo léo và cẩn thận. Để kết Long mã, ông Tám thường dùng từ 2 đến 5 loại quả, trong đó quả đu đủ (hay còn gọi là trái dầu dầu) là quả mà ông hay dùng. Loại quả này cũng chia ra làm 2 phần, phần quả mập, đẹp, tròn và to vừa phải sẽ dùng để làm đầu. Còn quả mà nhỏ hơn một tí thì để bổ đôi làm tai. Mắt con Long mã nhất thiết phải là quả cau tươi tròn đều. Với phần thân thì làm bằng chuối tươi. Loại chuối ở đây cũng cần chọn quả tròn đều và dài để làm sao cho nó trườn mình con Long mã. Mà đặc biệt là phải chuối xanh, không dùng chuối chín. Ông Tám lựa chọn quả quýt vàng để gắn vào những phần thân của con Long mã. Ngoài ra, ông Tám còn sử dụng các loại hoa tươi như hoa cúc vàng, trắng, đỏ và một loại hoa của cây (sập chim) để kết lông đuôi của con Long mã. Thời gian bận rộn nhất của gia đình ông Tám thường là mùa lễ hội và Tết Nguyên đán. Ngoài địa bàn thị xã Quảng Yên, ông Tám còn nhận làm theo đơn đặt hàng của khách ở các vùng lân cận như Hạ Long, Uông Bí, Cẩm Phả hay Thuỷ Nguyên (Hải Phòng)… Ngoài hai thời điểm này, 2 mùa lễ hội (tháng 2 và tháng 11 âm lịch) gia đình ông cũng tất bật không kém. Nghề gia truyền này đã tạo việc làm và thu nhập cho gia đình ông quanh năm. Cái quý nhất chính là gia đình ông đang giữ gìn bộ môn nghệ thuật kết hoa trái thành con Long mã của vùng đất lịch sử này.
Ông Ngô Đình Tám đã được ban tổ chức lễ hội đền Hùng Phú Thọ mời đi dự thi kết và bày trí hoa trái bằng con Long mã. Sản phẩm của ông cũng được các tỉnh bạn đánh giá rất cao. Không những thế, ông Tám còn vinh dự là một trong số ít người làm con Long mã được các công ty du lịch mời đi kết hoa trái bằng con Long mã ở khu vui chơi giải trí quốc tế Tuần Châu, Vịnh Hạ Long… Ông Tám vui hơn khi có thêm nhiều người đến đặt hàng con Long mã. Điều này, cho thấy loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống ngày càng được mọi người quan tâm, quý trọng.
Long Vũ (CTV)
Liên kết website
Ý kiến ()