Về những mộ thuyền ở Bảo tàng Quảng Ninh

Tại kho tư liệu hiện vật của Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh đang lưu giữ có một nhóm hiện vật mà nhìn qua chẳng mấy ai để ý, là những đoạn thân gỗ đẽo hình lòng máng mốc meo, nứt nẻ nằm đơn điệu trên kệ sắt. Tuy nhiên, với những nhà nghiên cứu hay ai muốn tìm hiểu về lịch sử thì chúng là hiện vật rất quý. Đó chính là mộ thuyền - một minh chứng điển hình cho táng thức và táng tục của người Việt cổ thời Hùng Vương cách ngày nay khoảng 2.500 năm.

Di cốt và đồ tuỳ táng chôn theo trong mộ thuyền lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh.

Theo tài liệu lưu trữ tại Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh, năm 1991, trong quá trình thi công đập Vành Kiệu thuộc xã (nay là phường) Phương Nam (Uông Bí), những công nhân thuỷ lợi đã phát hiện ra 7 quan tài hình thuyền ở dưới độ sâu 2,5m-3,5m. Các mộ thuyền này phân bố rải rác trên cánh đồng Cầu Đen, gần cửa cảng Bạch Thái Bưởi. Cuối năm 1992, khi thi công đập Vành Kiệu sang xã Phương Đông, các công nhân tiếp tục phát hiện một mộ thuyền, cách khu mộ thuyền Phương Nam chừng 2km dưới độ sâu khoảng 2m. Sở dĩ các nhà khoa học gọi là mộ thuyền bởi những quan tài này là hai nửa của một thân cây khoét rỗng ghép lại, hai đầu của tấm địa có tay khiêng, bốn góc quan tài có lỗ chốt, bên ngoài được đẽo gia công hoặc để nguyên. Khi chôn xuống bùn, người xưa dùng cọc đóng cố định quan tài thuyền xuống 4 góc. Tất cả các mộ thuyền được phát hiện ở Phương Nam, Phương Đông xưa đều là những vùng sình lầy, ngập nước.

Trở lại các mộ thuyền ở Bảo tàng tỉnh Quảng Ninh. Trong số 4 mộ thuyền ở đây, hiện chỉ có 1 mộ thuyền- là mộ thuyền lớn nhất là tương đối nguyên vẹn. Chiều dài tấm thiên và tấm địa đo được là dài 2,85m, rộng 0,48m, sâu lòng 0,41m. Trên tấm địa mỗi đầu có hai tay khiêng dài 0,20m, đủ để cho người bám tay vào để khiêng quan tài. Hiện trong mộ thuyền này đang lưu giữ một bộ hài cốt chôn theo mộ thuyền gồm xương sọ (thiếu hàm dưới), 2 xương đùi, 1 mảnh xương chậu, 2 đốt sống và một số mẩu xương sườn, xương ống chân. Ngoài ra còn có các đồ tuỳ táng chôn theo gồm 1 miếng giáp, 2 vòng tay, 1 sanh, 4 rìu, 1 giáo nhỏ bằng đồng, 1 lõi vòng bằng đá ngọc granit màu trắng ngà và một cuộn dây gai.

Các mộ thuyền còn lại kích cỡ nhỏ hơn, không còn cốt và đồ tuỳ táng. Do được chôn sâu dưới đất sình lầy, có nhiều khí mê-tan, các vi khuẩn không xâm hại được nên các mộ thuyền đã tồn tại qua hơn 2.500 năm. Khi đưa lên khỏi mặt đất, thoát khỏi môi trường yếm khí, các quan tài này đã nhanh chóng nứt vỡ.

Ngoài Phương Nam, Phương Đông, đến nay, các nhà khảo cổ đã phát hiện mộ thuyền ở xã Châu Can (Phú Xuyên, Hà Nội), thôn Việt Khê (xã Phù Ninh, huyện Thuỷ Nguyên, Hải Phòng). Trong đó, đáng chú ý là mộ thuyền ở Việt Khê. Về địa lý, cả Việt Khê và Phương Nam đều nằm hai bên ở sông Đá Bạc- chi lưu của sông Bạch Đằng- là vùng trũng ven biển. Tiến sĩ Bùi Quang Liêm, Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học - một chuyên gia hàng đầu về nghiên cứu mộ thuyền cho rằng mộ thuyền là hình thức chôn cất độc đáo của nhóm người Việt cổ thời Văn hoá Đông Sơn - giai đoạn rực rỡ của thời đại Hùng Vương chuyên khai phá vùng đất trũng của đồng bằng Bắc Bộ và cửa biển. Người Đông Sơn cho rằng cái chết chấm dứt cuộc sống ở thế giới bên này, mở ra cuộc sống ở thế giới bên kia. Vì thế, người chết được chôn cùng đủ ba loại đồ vật: sinh hoạt, công cụ sản xuất và vũ khí.

Như trên đã nói, sở dĩ các mộ thuyền này là những tư liệu hiện vật rất quý là vì chúng chứa đựng những giá trị lịch sử về bối cảnh xã hội, về tín ngưỡng, địa vị, môi trường sống, các ngành nghề thủ công.v.v. của người Việt cổ thời Hùng Vương. Hiện nay, một trong số các mộ thuyền Việt Khê lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Trần Minh