Bảo tồn & phát huy vốn cổ: Hát múa cửa đình ở Quảng Ninh

Hát múa cửa đình ở Quảng Ninh cũng giống như nhiều hình thức hát dân gian của nhiều vùng quê khác ở Bắc Bộ. Nhạc cụ vẫn là cây đàn đáy, trống con và phách do chính người hát trực tiếp sử dụng. Những điệu múa trong hát múa cửa đình vẫn phổ biến là múa dâng hương, hoa, đèn, múa tế thần v.v.. Trong đó, người hát luôn luôn tôn trọng một quy tắc chung là khi trình diễn phải thật uy nghiệm, trang phục phải theo đúng nghi thức, nam giới thì áo dài đội khăn xếp màu đen, nữ giới thì áo dài kiểu thắt dây lưng ngang bụng, còn gọi là quần áo mớ ba mớ bẩy...

Học viên lớp tập huấn hát múa cửa đình do Hội vndg tỉnh tổ chức đang biểu diễn bài múa dâng hương.

Tuy nhiên, hát múa cửa đình cũng có nhiều nét đặc trưng riêng trong hình thức biểu diễn. Chẳng hạn như nếu so sánh với ca trù, một loại hình gần nó nhất, thì đã có sự khác biệt ở chỗ trong ca trù, ca nương phải ngồi khoanh chân, 2 tay cầm phách gõ để hát, thì ở hát múa cửa đình, ca nương thường đứng để hát và kết hợp với các điệu múa uyển chuyển; thế nên mới gọi là hát múa cửa đình. (Trước đây nữ giới chỉ được hát ngoài cửa đình, không được vào trong cung đình để hát múa).

Về âm nhạc, nhạc cụ cho hát cửa đình chỉ là một cây đàn đáy, một trống con và một phách, nhưng nó vẫn rất sâu lắng, quyến rũ. Ca nương vừa hát vừa gõ phách theo nhịp hát, đàn và trống đều phải theo nhịp của người hát, không phải người hát theo nhịp của đàn…

Cùng với hát, múa là phần không thể thiếu. Đây là loại hình múa uyển chuyển, nhẹ nhàng, chân bước và hai tay múa theo nhịp của trống, phách và đàn. Thường múa cửa đình có 3 hình thức, là múa nhang, còn gọi là múa hương; sau đó là múa hoa, lấy một nắm hoa cúc hoặc hoa màu vàng, màu hồng, bó gọn như một cái bát, 2 tay cầm hai bó hoa để múa; cuối cùng là múa nến, còn gọi là múa đèn. Các hình thức múa này đều phải rất trang nghiêm, thành kính. Theo dân gian, múa hương là để mời Thành hoàng về chứng giám, sau đó múa hoa để chúc mừng và kết thúc bằng múa đèn hoặc múa nến, để rạng tỏ lương tâm con cháu, đồng thời cũng là để dùng ánh lửa tiễn đưa Thành hoàng về Thiên đình.

Cuối cùng, cũng cần nói thêm đôi chút về không gian và thời gian diễn ra hát múa cửa đình. Hát múa cửa đình thường bắt đầu từ 10 giờ đêm đến 2 giờ sáng. Trong đêm thanh vắng, tiếng hát, tiếng đàn, tiếng trống, phách vang lên chốn cửa đình rồi thanh thoát bay xa, vang vọng càng làm tăng vẻ huyền bí. Người hát và người nghe như đang sống trong một không gian linh thiêng, mang đầy chất tâm linh. Và chính cái yếu tố nghệ thuật gắn với tâm linh này càng làm cho hát múa cửa đình trở nên huyền ảo hơn…

Huỳnh Đăng (tổng hợp)