Nhớ ngày tiếp quản Vùng mỏ

Cụ Mai Hữu Phần, trú tại khu Nam Tiến, phường Cẩm Bình, TP Cẩm Phả năm nay đã ngoài 80 tuổi. Từ vùng quê Ý Yên (Nam Định) ra Vùng mỏ kiếm sống lúc còn rất nhỏ, cụ Phần chẳng biết rõ ngày sinh tháng đẻ của mình nên sau này chọn Ngày Truyền thống công nhân Vùng mỏ (12-11) làm ngày sinh. Trước ngày giải phóng Vùng mỏ, cậu bé Phần làm nhau (đưa cơm lên tầng than cho chủ mỏ). Cách mạng thành công, anh Phần được làm công nhân, được cử đi học, sau này làm cán bộ công đoàn và cán bộ làm công tác văn hoá quần chúng ở Mỏ than Đèo Nai.

Cụ Phần giờ đây vẫn còn mạnh khoẻ và minh mẫn lắm. Chính cụ đã đạp xe vài cây số dẫn tôi từ nhà mình sang nhà cụ Đỗ Thế Việt, Bí thư đầu tiên của Cẩm Phả và cùng cụ Việt kể cho chúng tôi nghe về những ngày tiếp quản Vùng mỏ. Những chuyện hai cụ kể cho chúng tôi nghe từ thời còn làm nhau than đến những ngày tham gia hoạt động cách mạng để giải phóng Vùng mỏ, tiếp quản Vùng mỏ cứ như vừa diễn ra hôm qua.

Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp đoàn đại biểu công nhân khu Hồng Quảng tại Phủ Chủ tịch ngày 23-5-1955, sau ngày tiếp quản Vùng mỏ gần một tháng. ảnh: Tư liệu

Hai cụ nhớ lại: Chiến thắng Điện Biên Phủ khi đó khiến thợ mỏ và đồng bào các dân tộc ở đây từ tỉnh Hải Ninh đến Đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng Yên khi ấy vui mừng lắm. Phấn khởi nhất là nhân dân tỉnh Hải Ninh bởi đây là một trong những nơi địch rút sớm nhất miền Bắc.

Theo lời cụ Việt, trong khi các lực lượng của ta nghiêm chỉnh chấp hành Hiệp định, thì quân Pháp ra sức càn quét cướp phá tài sản, bắt thanh niên đi lính và cưỡng ép đồng bào di cư vào Nam. Ở Vùng mỏ từ Cẩm Phả đến Hòn Gai, Uông Bí, Mạo Khê, chúng tiến hành tháo dỡ máy móc. Đặc biệt, chúng còn khuyến khích các đảng phái phản động nổi lên chống phá cách mạng, tăng cường cài cắm gián điệp vào các nhà máy, xí nghiệp, các địa phương với âm mưu chống phá ta về lâu dài.

Tỉnh Quảng Yên, Đặc khu Hòn Gai, tỉnh Hải Ninh là một trong những địa bàn trọng điểm trong kế hoạch cưỡng ép di cư của địch và tay sai. Cuộc đấu tranh chống địch cưỡng ép đồng bào di cư vào miền Nam đã diễn ra liên tục từ cuối năm 1954 cho đến ngày ta tiếp quản Vùng mỏ. Công tác đấu tranh giữ máy móc, không cho đối phương di chuyển trái phép được chỉ đạo chặt chẽ.

Cuối năm 1954, thực hiện sự chỉ đạo Đặc khu uỷ Hòn Gai, các đội bảo vệ máy đã được thành lập trong công nhân mỏ. Ngày 18-12-1954, công nhân Cẩm Phả đã ngăn chặn được bọn chủ mỏ định chuyển 12 hòm máy và 1 cần cẩu Xông-đơ (Sondeur) xuống tàu. Chiều 9-3-1955, chủ mỏ dùng lính và bọn cai xếp người Pháp định chuyển 8 động cơ của Nhà máy Điện Hòn Gai xuống Cẩm Phả để chuyển vào Nam. Công nhân đã vây quanh nhà tên chủ, buộc chúng phải ngừng chuyển máy. Tiếp đó, ngày 24-4-1955, công nhân Nhà máy Cơ khí Cẩm Phả đã kiểm soát các hòm máy địch định chuyển vào Nam, buộc chúng phải để lại ba máy.

Nhớ lại thời kỳ này, cụ Vương Văn Trác (ở khu Lán Ga, phường Cẩm Đông) khi ấy là công nhân sở điện Cẩm Phả (cạnh Quảng trường 12-11 ngày nay) kể: Bắt đầu từ tháng 3-1955, lính Pháp và chủ mỏ đã rục rịch rút đi. Thực hiện kế hoạch tiếp quản, ta phải đấu tranh với chúng trên nhiều mặt trận. Nào là đẩy mạnh tuyên truyền để nhân dân thấy rõ luận điệu xuyên tạc, sai trái của thực dân, chủ mỏ. Nào là đấu tranh chống chủ mỏ phá hoại và di chuyển máy móc đi theo. Ở sở điện Cẩm Phả, cụ Trác đã cùng các công nhân khác cất giấu những máy móc, tài sản, đấu tranh để máy móc không bị tàn phá. Sau khi Pháp rút đi, cụ đã cùng với công nhân và nhân dân lao động nơi đây tiếp quản, khôi phục sản xuất. “Ai cũng phấn khởi lắm và ra sức thi đua lao động sản xuất, vì giờ là mình làm cho mình hưởng chứ không phải làm thuê cho Pháp nữa” - cụ Trác nhớ lại.

Cụ Phạm Ngọc Chiến (85 tuổi, ở phố Hải Thịnh, phường Hồng Hải, TP Hạ Long) là chiến sĩ Điện Biên, nguyên cán bộ Tỉnh uỷ Hải Ninh và UBND tỉnh Quảng Ninh, người đã cùng đoàn quân bộ đội giải phóng vào tiếp quản Vùng mỏ. Trò chuyện với chúng tôi, cụ kể, để chuẩn bị cho công tác tiếp quản Vùng mỏ, ngày 22-2-1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh 221/SL thành lập khu Hồng Quảng trên cơ sở hợp nhất tỉnh Quảng Yên và đặc khu Hòn Gai (các huyện Chí Linh, Kinh Môn, Nam Sách và Sơn Động sáp nhập trở lại tỉnh Hải Dương và tỉnh Bắc Giang). Ngày 18-4-1955, đội tiếp quản hành chính của ta tiến vào Cửa Ông, Cẩm Phả nhận bàn giao của Pháp. Khi ấy, đơn vị của cụ Chiến đóng quân ở Tiên Yên và Cửa Ông. Ngày 22-4-1955, một lực lượng chính trị - quân sự của ta chính thức tiếp quản Cửa Ông, Cẩm Phả, Quảng Yên. Hai ngày sau đó, lực lượng quân sự của ta tập kết bên Bãi Cháy, chuẩn bị tiếp quản Hòn Gai. Đến trưa ngày 24-4, tên lính Pháp cuối cùng bước xuống tàu ở Bãi Cháy rời khỏi Vùng mỏ. 13 giờ cùng ngày, lực lượng quân sự và chính trị của ta vào tiếp quản Hòn Gai trong không khí tưng bừng náo nhiệt của ngày vui giải phóng. Sáng ngày 25-4-1955, ta đã tổ chức cuộc mít tinh lớn ở thị xã Hòn Gai, ra mắt Uỷ ban quân chính Hồng Quảng, đọc nhật lệnh của Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp và thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi quân dân Hồng Quảng.

Sau hơn 72 năm đấu tranh bền bỉ và anh dũng, kể từ ngày thực dân Pháp xâm lược Vùng mỏ (12-3-1883), với truyền thống “Kỷ luật và đồng tâm”, giai cấp công nhân và nhân dân lao động ở Vùng mỏ đã viết lên những trang sử hào hùng. Sau ngày giành được quyền làm chủ, thợ mỏ, quân và dân nơi đây lại nhanh chóng bắt tay vào khôi phục sản xuất, xây dựng cuộc sống mới. Từ một nền kinh tế kiệt quệ với ngành chủ đạo chỉ có khai thác than, 59 năm qua, Quảng Ninh vẫn với tên gọi đã đi vào tiềm thức là Vùng mỏ đã vươn lên mạnh mẽ. Tiềm năng, lợi thế khác biệt và cơ hội nổi trội đã và đang được phát huy để xây dựng Quảng Ninh thành tỉnh giàu đẹp như mong mỏi của Bác Hồ lúc sinh thời và bao thế hệ người dân, thợ mỏ nơi đây.

Đỗ Ngọc Hà