Bảo tồn các giá trị văn nghệ dân gian ở Quảng Ninh: Phải tập trung "cày xới" ở các vùng nông thôn, miền núi

Theo kết quả của một cuộc kiểm kê gần đây, Quảng Ninh có gần 200 loại hình văn hoá, văn nghệ dân gian khác nhau. Trong đó, đa phần thuộc các vùng nông thôn trên địa bàn tỉnh. Nhờ “nằm sâu” trong dân ở các vùng nông thôn mà nhiều giá trị của các loại hình văn nghệ dân gian này còn tồn tại gần như nguyên vẹn trước cơn lốc đô thị hoá. Vì vậy, để khơi lại những “suối nguồn dân gian” này, vấn đề đặt ra là phải hướng sự sưu tầm, bảo tồn về các vùng nông thôn, miền núi.

Nhiều CLB hát dân ca ở nông thôn ra đời dựa trên tâm huyết của các nghệ nhân mà chưa nhận được sự đầu tư của các cấp, các ngành. (Trong ảnh: Các thành viên CLB hát dân ca Vạn Ninh đang tập một điệu hát)

Trước sự băng hoại của thời gian, sự tàn phá của chiến tranh, nhiều công trình kiến trúc đình, chùa, miếu, nhiều phong tục tập quán, nhiều lễ hội, dân ca, dân vũ v.v.. đã dần mai một; các nghệ nhân dân gian cũng theo tuổi tác mà ra đi, không có lớp kế tiếp. Đáng mừng là trong những năm qua, nhiều lễ hội dân gian đã được phục dựng như: Lễ hội Yên Tử, lễ hội đền Cửa Ông, lễ hội Bạch Đằng, lễ hội Đình Trà Cổ, lễ hội miếu Tiên Công, lễ hội đền An Sinh, lễ hội đền thờ Trần Quốc Nghiễn, lễ hội Xuống đồng ở vùng Hà Nam (Quảng Yên), lễ hội Đình Đầm Hà, lễ hội Đình làng Dạ ở Ba Chẽ, lễ hội Đình Lạc Thanh ở Uông Bí, lễ hội Vân Đồn ở Quan Lạn v.v.. Trong đó, rất nhiều lễ hội gắn bó chặt chẽ với văn hoá đình làng, tồn tại trong không gian đình làng. Nhiều lễ hội ở làng, xã được chính quyền địa phương phục dựng; không ít lễ hội do nhân dân nông thôn tự bảo tồn, lưu giữ.

Bên cạnh đó, loại hình dân ca, dân vũ cũng đã được khai thác, bảo tồn từ các vùng nông thôn, làng xã, như: Hát đối, hát giao duyên trên thuyền của cư dân làng chài Cửa Vạn (TP Hạ Long), Thắng Lợi (huyện Vân Đồn), hát Then của người Tày (huyện Bình Liêu và Tiên Yên), hát đúm ở đảo Hà Nam (TX Quảng Yên), Hát Soóng cọ của người Sán Chỉ (huyện Bình Liêu và Tiên Yên); hát dân ca Dao (ở Hoành Bồ và Uông Bí); hát nhà tơ, hát - múa cửa đình ở Vạn Ninh (TP Móng Cái), Đoàn Kết (Vân Đồn), xã Đầm Hà (huyện Đầm Hà)... Cùng với đó là các điệu múa dân gian, một số hội trò chơi dân gian trong lễ hội cũng đã được phục dựng và đưa vào nhiều trường học. Nhiều câu lạc bộ hát dân ca đã ra đời, như: CLB hát đúm ở xã Phong Hải, TX Quảng Yên; CLB Giai điệu quê hương ở xã Hoành Mô; các CLB hát then xã Vô Ngại, xã Tình Húc, huyện Bình Liêu; CLB hát nhà tơ Vạn Ninh, TP Móng Cái; các CLB chèo ở xã Hồng Phong, xã Yên Đức, xã Đức Chính, xã Bình Dương, xã Hưng Đạo của huyện Đông Triều v.v..

Muốn bảo tồn các loại hình văn hoá vật thể và phi vật thể, không thể không tìm kiếm, khai thác nghệ nhân dân gian, những người lưu giữ các “báu vật dân gian”. Nhiều nghệ nhân dân gian lại sống ở các thôn cùng, xóm bản hẻo lánh. Vì vậy người làm công tác sưu tầm VHDG phải trèo đèo lội suối đến tận mỗi thôn, bản, mỗi nhà dân v.v.. để phát hiện, ghi chép, phục dựng lại. Sau đó, Hội VNDG tỉnh đã nhanh chóng lập dự án bảo tồn Nghệ nhân dân gian, đồng thời đề nghị Hội VNDG Việt Nam công nhận danh hiệu Nghệ nhân dân gian Việt Nam cho họ. Đây là những việc làm rất đáng ghi nhận.

Ngoài ra, dựa trên các kết quả sưu tầm, Hội VNDG tỉnh đã xuất bản nhiều công trình như: Bộ tuyển tập ca dao, dân ca các dân tộc tỉnh Quảng Ninh toàn tập (bao gồm Ca dao Vùng Mỏ, Ca dao Vùng biển, Đồng bằng và các dân tộc miền núi v.v..); rồi những công trình về văn hoá dân gian vùng biển, biên giới, các dân tộc; xuất bản, giới thiệu tập sách Làng văn hoá dân gian tiêu biểu và mô hình xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Quảng Ninh. Gần đây nhất là công trình Hát nhà tơ, hát-múa cửa đình Quảng Ninh. Về vấn đề này, ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG tỉnh, cho rằng: Ngành Văn hoá, Ban vận động xây dựng nông thôn mới cần phối hợp với các Hội chức năng xác định nguồn “tài sản” VNDG trên địa bàn toàn tỉnh và xác định các địa bàn trọng điểm về VNDG để đề xuất kế hoạch thực hiện trước mắt và lâu dài. Phải gắn VNDG với sự nghiệp phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội và du lịch thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng nông thôn mới hiện nay…

Huỳnh Đăng