Phát huy lợi thế các di sản ở Móng Cái: “Cần” nhưng chưa “đủ”

Cái “cần” đã có

Nằm ở mảnh đất địa đầu Đông Bắc Tổ quốc, Móng Cái từ lâu được biết đến với nhiều di sản nổi tiếng. Đó là những danh thắng còn giữ nguyên được vẻ đẹp hoang sơ như: Bãi biển Trà Cổ, Ngọc Sơn (Bình Ngọc), bãi tắm Vĩnh Trung, Vĩnh Thực, Phình Hồ và hệ thống các hồ lớn, thơ mộng như hồ Tràng Vinh, Quất Đông, hồ Kim Tinh và hồ Đoan Tĩnh… Bên cạnh đó, quá trình hình thành và phát triển của con người nơi đây đã để lại đến ngày nay một hệ thống di tích lịch sử, văn hoá, nghệ thuật rất đặc biệt. Người Móng Cái hôm nay dù có đi đâu hẳn cũng rất tự hào kể về đình Trà Cổ, “mái đình làng biển” thuần Việt sừng sững nơi mảnh đất biên cương phên dậu tổ quốc, mái đình đã đi vào thơ ca với vẻ đẹp độc đáo, giá trị lịch sử gắn với quá trình mở đất, lập làng của người xưa cùng giá trị nghệ thuật đặc sắc về kiến trúc của nó. Rồi chùa Xuân Lan, Nam Thọ, đình Xã Tắc, đình Vạn Ninh v.v.. đều có những nét riêng độc đáo về giá trị kiến trúc nghệ thuật, khẳng định vẻ đẹp trường tồn của những “cột mốc văn hoá” nơi biên giới.

Đình Trà Cổ hiện đang được nhà nước đầu tư trùng tu với quy mô lớn.

Gắn liền với đó là những lễ hội vừa mang đậm bản sắc văn hoá truyền thống vừa mang những nét riêng, đặc trưng vùng miền như: Lễ hội đình Trà Cổ với điệu múa bông và lễ rước ông voi truyền thống; lễ hội đình Vạn Ninh với lễ rước thần và những làn điệu hát nhà tơ - hát cửa đình đặc sắc, rồi lễ hội đình Bầu; lễ hội đình Dân Tiến… đều là những địa điểm tham quan du lịch thú vị, thu hút đông đảo khách thập phương. Ngoài ra, còn phải kể đến các khu di chỉ đồ đá của người cổ (như quần thể di chỉ khảo cổ ở Vạn Ninh, Hải Tiến, Hải Đông) và nhiều di tích lịch sử cách mạng giá trị gắn với quá trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc, như: Đồi Trần Phú, di tích ghi dấu con đường xuất dương của đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng ta và hơn chục điểm ghi dấu sự kiện Bác Hồ về thăm Móng Cái năm 1960 và 1961; nơi thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Móng Cái năm 1946...

Xác định đây là những tiềm năng to lớn cho sự phát triển du lịch văn hoá, sinh thái địa phương theo hướng bền vững, từ năm 2008, Móng Cái đã có Nghị quyết chuyên đề thực hiện Đề án bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hoá trên địa bàn giai đoạn 2008-2015 và những năm tiếp theo. Đến nay, việc thực hiện đã đạt được những kết quả nhất định. Trên địa bàn có 8 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia và cấp tỉnh. Nhiều di tích đã và đang được đầu tư trùng tu, tôn tạo như đình Trà Cổ, chùa Xuân Lan, Nam Thọ, đền Xã Tắc, đình Vạn Ninh... 34 di tích đã được khoanh vùng, bảo vệ; các lễ hội truyền thống được quản lý tốt. Di sản văn hoá phi vật thể lễ hội đình Vạn Ninh và di sản hát nhà tơ - hát cửa đình tại xã Vạn Ninh đã và đang được phục dựng, phát huy giá trị. Ngoài ra, 36 di sản văn hoá phi vật thể khác đã được kiểm kê, lập hồ sơ lưu giữ.

Và để “đủ”...

Tuy vậy, theo đánh giá của địa phương, việc triển khai thực hiện Đề án nói trên thời gian qua gặp không ít khó khăn, bất cập. Đó là việc trùng tu, tôn tạo các di tích phải tuân theo quy định nghiêm ngặt trong điều kiện kinh phí khó khăn dẫn tới những hạn chế nhất định. Việc quản lý đối với các di tích trên địa bàn cũng chưa thật nề nếp, đặc biệt, địa phương còn thiếu đội ngũ có chuyên môn, kinh nghiệm về lĩnh vực quản lý di sản văn hoá dẫn đến sự lúng túng trong triển khai các nội dung công việc. Từ đây đã tạo ra không ít hạn chế như việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá còn chậm; vẫn còn để xảy ra tình trạng xâm hại tới di tích như tại chùa Nam Thọ và chùa Xuân Lan là một ví dụ. Việc quảng bá giá trị các di sản chưa nhiều, việc phát huy chưa tương xứng với tiềm năng hiện có...

Vì vậy, để tăng cường công tác quản lý đối với các di sản văn hoá, Móng Cái một mặt cần kịp thời ngăn chặn, chấn chỉnh các sai phạm về trùng tu, tôn tạo cũng như xây dựng công trình trong khuôn viên di tích; đồng thời quản lý, kiểm soát chặt chẽ các nguồn thu, chi. Cùng với đó, cần xây dựng lộ trình đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ quản lý di tích cho các cán bộ. Địa phương cũng cần có sự đầu tư hỗ trợ kinh phí cho bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di sản; đấu tranh ngăn chặn nguy cơ mai một, thất truyền các di sản văn hoá phi vật thể. Bên cạnh đó, việc mở rộng mô hình xã hội hoá cũng cần quan tâm để có thể huy động mọi nguồn lực cùng chung tay giữ gìn các di sản… Đó là một chặng đường dài nhưng rất cần thiết trong xu thế hiện nay. Bởi việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống không chỉ có ý nghĩa trong giữ gìn kho di sản truyền thống, khẳng định chủ quyền lãnh thổ biên giới thiêng liêng của Tổ quốc mà còn là nguồn tiềm năng bền vững cho phát triển du lịch của địa phương sau này.

Ngọc Mai