Xung quanh chiếc hộp vàng cổ đời Trần tìm thấy ở Đông Triều: Hiện vật giao cho ai?

Dư luận thời gian qua từng xôn xao về sự việc nhà sư Thích Quảng Hiển (trụ trì chùa Trung Tiết) trên đường đi từ hồ Trại Lốc lên am - chùa Ngoạ Vân (Đông Triều) vào ngày 21-6 đã nhặt được một chiếc hộp nhỏ bằng vàng, có từ thời Trần (thế kỷ 13, 14). Khẳng định ban đầu về giá trị chiếc hộp cổ khiến nhiều người vui mừng vì “cơ duyên” tìm được vật quý của người xưa. Nhưng sự việc bỗng trở nên phức tạp khi các bên liên quan đều  muốn được lưu giữ chiếc hộp cổ này...

Chiếc hộp vàng hoa sen đời Trần được tìm thấy tại An Sinh vào tháng 6-2012.

Di vật quý hiếm

Quan sát thực tế, chiếc hộp cổ tựa hình dáng một quả bí ngô “tí hon” với 11 múi dọc thân hoặc cũng có thể hình dung hộp giống một đoá hoa sen cách điệu. Thạc sĩ Nguyễn Văn Anh, cán bộ Trung tâm Nghiên cứu Kinh thành (Viện KHXH Việt Nam) qua nghiên cứu hiện vật này đã nhận định sơ bộ là: “...Chiếc hộp làm bằng vàng, có niên đại thời Trần. Đặc biệt, dù chỉ là hiện vật nhỏ (đường kính miệng 4,9cm, đường kính đế 3,3cm, cao 3,3cm) nhưng vẫn xếp vào loại quý hiếm vì chất liệu quý, càng quý hiếm hơn vì đây lại là hiện vật bằng vàng thời Trần vốn rất ít khi tìm thấy trong các cuộc khai quật khảo cổ ở các di tích thời Trần khác. Hộp được chạm khắc rất tinh xảo với hoạ tiết hoa chanh là loại hoa văn rất đặc trưng đời Trần...”.

Sau này, có một số nhận định khác nữa của các nhà nghiên cứu, khảo cổ học có kinh nghiệm về giá trị chiếc hộp cũng như một số vấn đề liên quan đến di vật. Gần đây nhất, ngày 9-10 vừa qua, Hội đồng khoa học của Cục Di sản văn hoá qua thẩm định cũng có đánh giá bước đầu về giá trị chiếc hộp cổ. Khi bàn sâu về các chi tiết còn một số quan điểm khác nhau như: Đây là đồ hoàng cung hay là vật liên quan đến phật giáo; chiếc hộp dùng để làm gì, đựng xá lị Phật hoàng Trần Nhân Tông hay đựng thứ gì khác v.v.. Tuy vậy, các ý kiến đều thống nhất những điều căn bản nhất là chiếc hộp làm bằng vàng, nhiều khả năng có từ đời Trần như nhận xét mà bài viết đã trích dẫn trên.

Từ đây, chiếc hộp cổ đã được không ít nhà nghiên cứu đánh giá  là Bảo vật quốc gia của Việt Nam cần được cất giữ cẩn thận. Chiếc hộp rất hiếm khi được mang ra cho nhiều người xem, ngoại trừ tại lễ hội đền An Sinh vừa qua, khi huyện tổ chức tiếp nhận chiếc hộp từ nhà sư Thích Quảng Hiển, đồng thời đưa vào phòng trưng bày ngay trong khuôn viên đền. Chiếc hộp được xem là một trong hai tiêu điểm trưng bày quan trọng nhất tại đây và thực sự đã thu hút sự quan tâm của rất nhiều du khách về dự lễ hội.

Nên giao về đâu?

Sau khi tìm thấy chiếc hộp cổ, nhà sư Thích Quảng Hiển đã giao lại cho địa phương. Trao đổi qua điện thoại, đồng chí Vũ Văn Học, Chủ tịch UBND huyện Đông Triều cho hay, trừ khi trưng bày tại lễ hội trong mấy ngày vừa qua, còn lại, chiếc hộp cổ đều được cất giữ tại Công an huyện với nguyên tắc bảo mật cao. Kể cả khi trưng bày tại An Sinh cũng vậy, huyện đã đầu tư nguồn kinh phí khá lớn để mua tủ trưng bày. Theo đó, chiếc tủ phía trên có khung là loại kính đặc biệt rất khó đập vỡ, và nếu dùng lực tác động để làm vỡ kính được thì đồng thời lực này cũng làm két ngầm phía dưới tự mở, chiếc hộp sẽ tụt xuống, két sập lại đảm bảo an toàn cho di vật...

Tuy nhiên, điều đáng nói là trong thời gian này, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã nhiều lần có công văn đề nghị UBND huyện Đông Triều giao lại hiện vật theo quy định của Luật Di sản văn hoá. Và gần đây nhất, trong công văn số 2116/SVHTTDL-NVVH ngày 21-9-2012, Sở đã đề nghị huyện không trưng bày chiếc hộp cổ tại nhà trưng bày trong đền An Sinh nhằm “tránh tuyên truyền quá mức về hiện vật khi chưa được cơ quan có thẩm quyền giám định và bảo vệ theo quy định của pháp luật hiện hành; tránh gây bất lợi cho các hoạt động liên quan đến bảo vệ hiện vật và di tích”. Tuy nhiên, UBND huyện chỉ có văn bản số 1334 ngày 14-9-2012 xin phép lùi thời gian bàn giao hiện vật và vẫn trưng bày tại lễ hội như đã nói ở trên. Đồng chí Vũ Văn Học cho hay, hiện nay, chiếc hộp đã được chuyển về két sắt tại Công an huyện để bảo vệ, mã số, chìa khoá két chỉ có Bí thư Huyện uỷ và Chủ tịch UBND huyện được biết. Đồng chí Vũ Văn Học dẫn lời đồng chí Nguyễn Văn Đọc, Chủ tịch UBND tỉnh khi về làm việc tại huyện đã có ý kiến là tạm thời chiếc hộp cứ giữ tại địa phương, vì vậy, huyện sẽ đợi UBND tỉnh có ý kiến chỉ đạo tiếp sau khi có kết quả thẩm định chính thức...

Xin nói thêm là trước đó, đồng chí Vũ Văn Học cũng từng cho hay là huyện mong muốn sẽ giữ lại hộp cổ để trưng bày tại Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều. Ủng hộ cho quan điểm này, Thạc sĩ Nguyễn Văn Anh cho rằng: “Nếu xét về góc độ văn hoá, di vật có giá trị hơn hết thảy nếu được phát huy ở ngay tại di tích. Vì vậy, chiếc hộp khi trưng bày ở di tích sẽ phát huy giá trị tốt hơn rất nhiều so với khi trưng bày chung ở Bảo tàng tỉnh. Liệu người ta có đủ thời gian nếu đến di tích rồi lại phải xuống Hạ Long để xem hiện vật, làm được thế có chăng chỉ là các nhà nghiên cứu mà thôi...”.

Tuy nhiên, nói về việc này, đồng chí Hoàng Quốc Thái, Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch khẳng định là việc bảo quản của huyện hiện nay khá tốt, huyện muốn được giữ lại để phát huy giá trị tại chỗ nhưng về luật thì không đúng.  Đồng chí Hoàng Quốc Thái nhấn mạnh: “Chiếc hộp vừa được Hội đồng khoa học của Cục Di sản văn hoá về thẩm định. Hiện nay, huyện vẫn tạm giữ và bảo quản hộp nhưng sau khi có kết luận chính thức của Hội đồng, Sở sẽ làm văn bản đề xuất với UBND tỉnh tiếp tục có công văn đề nghị thu hồi chiếc hộp. Việc bảo quản khi ấy cũng sẽ giao cho Kho bạc nhà nước tỉnh lưu giữ chứ chưa đưa về Bảo tàng tỉnh vì công trình mới đang xây dựng chưa hoàn thiện...”.

Như vậy là chiếc hộp cổ đã có một hướng đi khá rõ ràng. Cả địa phương, nơi tạm giữ hiện vật và Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch, đơn vị quản lý đã cùng đồng thuận làm theo văn bản chỉ đạo của UBND tỉnh sau một thời gian bất nhất về cách làm khi nơi “đòi”, nơi quyết giữ. Vấn đề bây giờ chỉ còn là thời gian. Chúng tôi sẽ tiếp tục thông tin đến bạn đọc trong thời gian tới đây.

Phan Hằng