“Từ Lưỡng Kỳ, cần nghiên cứu kỹ về tính hệ thống các thành cổ ở Hoành Bồ”

Vừa qua, đoàn khảo sát của Bảo tàng Quảng Ninh do ông Trần Trọng Hà, Giám đốc Bảo tàng tỉnh dẫn đầu đã phát hiện một thành cổ cùng thời với công trình thành Xích Thổ trên địa bàn thôn Lưỡng Kỳ, xã Thống Nhất của Hoành Bồ. Đây quả là một vấn đề rất thú vị, vì vậy, chúng tôi đã tìm đến ông để tìm hiểu thêm những thông tin xung quanh câu chuyện thành cổ này.

Ông Hà cho biết: “Việc phát hiện ra thành cổ Lưỡng Kỳ rất ngẫu nhiên. Trong cuộc khảo sát di tích núi Mằn ở Hoành Bồ, tôi có hỏi chuyện một người dân ở thôn Lưỡng Kỳ thì được biết trong thôn có một thành gọi là thành nhà Mạc trên núi Đá Bia. Họ bảo nó được xếp bằng đá và có trước cả thành Xích Thổ (cũng là thành nhà Mạc). Đây là một vấn đề làm tôi phải quan tâm, suy nghĩ vì thành nhà Mạc xuất hiện không riêng ở Hoành Bồ mà có rất nhiều ở Quảng Ninh từ Hoành Bồ đến Cẩm Phả, thậm chí ra tận đảo Ngọc Vừng của Vân Đồn. Tuy nhiên, đến giờ vẫn có công trình chưa được phát hiện thì rất đáng quan tâm. Sau khi đọc thêm các tài liệu liên quan và xâu chuỗi hệ thống thông tin, tôi nhận thấy đây là những thông tin rất đáng tin cậy và đã lập kế hoạch đi khảo sát sơ bộ.

- Nghe vậy thì thấy việc tìm ra công trình thành cổ có vẻ khá đơn giản?

+ Bắt đầu thì bao giờ cũng vậy thôi. Nhưng ngay khi hỏi đường, người dân nơi đây đã khuyến cáo chúng tôi nên chọn ngày mát mẻ chứ trời nắng thì không leo được đâu vì đường rất khó đi, nhiều đoạn dốc đứng... Quả thật, từ trụ sở xã Thống Nhất đến thôn Lưỡng Kỳ đã khoảng 6km rồi nhưng “gian nan” nhất là quãng 4km còn lại từ nhà văn hoá thôn đến chân núi Đá Bia toàn đường dốc núi trèo đèo lội suối, chỉ có thể đi bộ. Hôm ấy, trời mưa nên đường trơn khá nguy hiểm nhưng bù lại, anh em đã có những phát hiện rất hay. Ngay chân núi, chúng tôi thấy một bãi đất bằng tương đối rộng, còn sót lại những đoạn kè bằng đá xanh, xung quanh mọc rất nhiều cây sau sau - loại cây vốn liên quan mật thiết đến đời sống người dân xung quanh vì có thể dùng làm thuốc, nhuộm vải. Từ điều này, chúng tôi dự đoán đây có thể là điểm cư trú của quân binh xưa kia.

Dấu tích thành cổ Lưỡng Kỳ còn lại đến ngày nay.

Đi tiếp, chúng tôi phát hiện một số mảnh sành, gốm sơ bộ dự đoán là thuộc thời Lê. Leo lên một dốc đứng trên núi Đá Bia thì phát hiện dấu tích của thành với hai vòng thành xếp đá rất cẩn thận. Những hòn đá tảng lớn được xếp lưng chừng núi, nếu chưa bị tác động tự nhiên, tường thành hẳn phải cao tới hàng mét. Hai vòng thành bám xung quanh đồi, mặt sau là dốc đứng tự nhiên. Trên mặt thành có 3 cái hố tròn chưa biết là gì... Lúc trời trong, chúng tôi có thể quan sát toàn bộ khu vực Cửa Lục của Vịnh Hạ Long rất rõ. Thế của thành là thế 1 đánh 10 đấy, cộng với vị trí chiến lược này sẽ là vô cùng quan trọng trong các cuộc chiến chống giặc phương Bắc của cha ông ta xưa kia.

Đáng ngạc nhiên nữa là, người dẫn đường còn bảo với chúng tôi là còn thấy dấu tích một thành cổ đắp đá dạng như thế này nữa ở trên núi Tiên Sơn ở xã Vũ Oai. Chưa đến được tận nơi để khảo sát nhưng qua đọc tài liệu cộng với chuyến thực tế vừa rồi, tôi phát hiện ra rằng, Quảng Ninh nói chung, Hoành Bồ nói riêng có một vấn đề lịch sử chưa được ai làm rõ, đó là vấn đề về Lê Ngã...

- Lê Ngã ư, đó là ai vậy, thưa ông?

+ Lê Ngã là người Hải Phòng, sau lấy con gái một hào trưởng ở Đình Lập, Lạng Sơn ngày nay. Ông là một trong rất ít những người liên quan đến khởi nghĩa chống quân Minh rất mãnh liệt hồi đầu thế kỷ XV ở vùng đất Quảng Ninh. Trong Đại Việt sử ký toàn thư có viết khá rõ về Lê Ngã, ông từng khởi nghĩa giành được cả một chính quyền riêng ở vùng Đông Bắc, tự xưng là Thiên Thượng hoàng đế, đặt niên hiệu là Vĩnh Thiên mà sau này, quân Minh phải huy động rất nhiều binh lực để tiêu diệt. Trong đó, có nói về việc ông từng đánh chiếm trại Hồng Doanh ở vùng Quảng Ninh ngày nay làm căn cứ... Hồng Doanh và Xích Thổ về ngữ nghĩa khá gần với nhau, Hoành Bồ có thành Lưỡng Kỳ, thành Xích Thổ, liệu có liên quan gì đến căn cứ chống quân Minh ở Hoành Bồ không là cả một vấn đề còn cần phải nghiên cứu. Ngoài ra, ở Hoành Bồ người ta còn nói đến núi Vua Ngự, thành Vũ Oai nhưng cũng chưa biết ở đâu...

Tất cả những chi tiết này đều cho thấy có thể có sự liên quan rất nhiều đến vấn đề Lê Ngã. Thậm chí, tôi cho rằng, chính đền thờ Lê Lợi ở Hoành Bồ là thờ Lê Ngã mới chính xác, bởi lẽ, Lê Lợi chưa từng ra đến đất Hoành Bồ, còn Lê Ngã gắn bó rất mật thiết với vùng đất này.

- Ông có thể nói rõ hơn không?    

+ Tôi nghĩ, vì muốn đóng quân trụ trên một vùng đất thì Lê Ngã không thể chỉ sử dụng một thành Hồng Doanh mà phải sử dụng một hệ thống thành. Con đường cũ, nếu đi theo đường biển thì từ Hoành Bồ ra Cửa Lục rồi ra Vân Đồn, còn đường bộ thì phải từ Bắc Giang qua đèo Hạ My sang Hoành Bồ đến Dương Huy, Mông Dương, đến đây rẽ thành hai lối, một đến Tiên Yên, một đi ra Vân Đồn. Hệ thống thành vừa nói trên nằm dọc theo con đường này. Đây là một vấn đề lịch sử rất mới của Quảng Ninh, cần nghiên cứu kỹ lưỡng hơn nữa.

- Theo ông, chúng ta cần phải làm gì sau khi tìm ra thành cổ Lưỡng Kỳ?

+ Chúng ta phải nghiên cứu thật kỹ lưỡng về tính hệ thống các thành cổ ở Hoành Bồ, cần xem các công trình thành cổ có liên quan gì đến vai trò, vị trí của Hoành Bồ trong lịch sử Quảng Ninh nói chung và Việt Nam nói riêng. Việc đầu tiên là phải nghiên cứu về các địa danh và những vấn đề liên quan đến Lê Ngã. Sau đó, chúng ta cần lập kế hoạch bảo vệ di tích vì ngoài yếu tố lịch sử, đây thật sự là địa điểm du lịch khám phá, “phượt” tuyệt vời. Nếu du ngoạn nơi đây vào mùa thu thì vô cùng lý tưởng.

- Xin cảm ơn ông về những thông tin thú vị!

Phan Hằng