Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình - Nét đẹp văn hoá ở Quảng Ninh

Nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình nổi tiếng từ trước Cách mạng Tháng Tám ở vùng cộng đồng người Kinh sống lâu đời ven biển Đông Bắc. Nơi được nhiều người biết đến là xã Vạn Ninh (TP Móng Cái), xã Đầm Hà (huyện Đầm Hà) và vùng Vạn Hoa (huyện Vân Đồn). Tuy nhiên, nghệ thuật này chưa bao giờ được tìm hiểu, bảo tồn và phát huy giá trị; trong khi đó, các nghệ nhân ngày càng cao tuổi và qua đời dần. Vì thế, có giai đoạn, loại hình nghệ thuật này tưởng như bị mai một.

Nghệ nhân dân gian Đặng Thị Tự, 90 tuổi, ở xã Đầm Hà (huyện Đầm Hà) còn nhớ trên 39 bài hát với 746 câu - thuộc 9 giai điệu cổ - 4 điệu múa.

Thật may, năm, bảy năm trở lại đây, ngành Văn hoá Thông tin (nay là Văn hoá - Thể thao và Du lịch) đã phối hợp với chính quyền và nhân dân các địa phương tổ chức sưu tầm, nghiên cứu, phục dựng và bảo tồn được nhiều lễ hội, nhiều di tích lịch sử và kiến trúc; trong đó có nhiều đình, chùa. Đặc biệt, năm 2009, khi lễ hội đình Đầm Hà được phục dựng, loại hình nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình là một trong những nội dung được đặc biệt quan tâm. Đây vốn được coi là phần “hồn” của các lễ hội. Cũng thật may, ở xã Đầm Hà vẫn còn nghệ nhân Đặng Thị Tự, 90 tuổi, thuộc trên 39 bài hát với 746 câu, thuộc 9 giai điệu cổ của lối hát cửa đình là: Giọng vọng, giọng thét nhạc, giọng thả, giọng huỳnh, giọng giai, giọng phú, giọng ca trù, giọng hãm và giọng nhị thập tứ hiếu. Về nghệ thuật múa cửa đình, cụ Tự còn nhớ được 4 điệu: Múa tế, múa dâng hương, múa đội đèn và múa bông (múa tống Thần). Hiện cụ vẫn hát hay, múa dẻo và đã tận tình truyền dạy cho mấy chục thanh niên biết hát, múa các làn điệu hát, múa cửa đình.

Trên thực tế, ở Quảng Ninh, loại hình nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình đã tồn tại ở Móng Cái, Đầm Hà, Vân Đồn nhưng đến nay kết quả sưu tầm mới chỉ khẳng định được tên tuổi của nghệ nhân Đặng Thị Tự và một số làn điệu được phục dựng trong hai kỳ lễ hội đầu xuân hai năm qua (2010-2011). Còn ở Vạn Ninh và Vân Đồn thì mới thu thập được một ít tư liệu bước đầu. Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh hình thành và phát triển như thế nào? Nó có phải là tiền thân của hát ca trù hay ca trù là một làn điệu trong hát cửa đình? Hát nhà tơ và hát ca trù giống nhau và khác nhau như thế nào về nội dung, thể thức trình diễn, lời, múa… vẫn đang là những câu hỏi chưa có lời đáp.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Tô Ngọc Thanh và các nhà nghiên cứu văn nghệ dân gian Việt Nam, nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh có tính đặc thù chứ không giống như ở những nơi khác. Vì vậy việc sưu tầm, nghiên cứu cần phải cẩn trọng, kỹ lưỡng để chọn lọc những giá trị nguyên gốc của loại hình nghệ thuật này. Qua đó, nâng cao hiệu quả của công tác bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật dân gian truyền thống... Vừa qua, ngành Văn hoá - Thể thao và Du lịch tỉnh đã phối hợp với Hội Văn nghệ dân gian trình UBND tỉnh ban hành Quyết định số 1849/QĐ-UBND, ngày 10-6-2011 về việc phê duyệt Dự án: Nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể “Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình” trên địa bàn TP Móng Cái, Đầm Hà, Vân Đồn... Hiện tại, Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh cũng đang tiến hành giai đoạn cuối khảo sát, sưu tầm, thu thập tư liệu tại ba địa phương trên. Dự kiến Hội sẽ tổ chức Hội thảo khoa học (trong tháng 12-2011) để đánh giá lịch sử hình thành và phát triển loại hình nghệ thuật này.

Như vậy, với việc nghiên cứu, sưu tầm, tôn vinh và phát huy giá trị của kho tàng văn hoá phi vật thể hát nhà tơ - hát cửa đình ngay tại Quảng Ninh (Việt Nam) là việc làm thiết thực, kết quả của Dự án sẽ là cơ sở để bổ sung cho các nhận định về hát nhà tơ - hát cửa đình mang yếu tố cổ truyền của dân tộc Việt. Nhiều người hy vọng, nếu tìm ra, rất có thể, đây là vùng đất có người ở từ rất sớm và là kho tài nguyên văn hoá phi vật thể mang tính nguồn cội, rất đáng tự hào của người Quảng Ninh.

Nguyễn Trung Hà (Sở VH-TT&DL)