Văn học đề tài công nhân - Nhìn từ những cây viết trưởng thành từ Vùng mỏ

Như một sự tất yếu, ở Vùng than Quảng Ninh, đội ngũ tác giả văn học trưởng thành từ đội ngũ công nhân mỏ chiếm số lượng đông đảo nhất. Trải qua nhiều thế hệ, các lớp tác giả đã nối tiếp nhau khai thác mảng đề tài công nhân để làm nên một vùng văn học mang hơi thở và nhịp điệu rất riêng của mảnh đất giàu truyền thống cách mạng, truyền thống công nhân ngành than...

Kể từ thời kỳ đầu giải phóng Khu mỏ cách đây 56 năm, tiểu thuyết Vùng mỏ của nhà văn Võ Huy Tâm đã đặt "viên gạch" nền móng cho mảng đề tài viết về công nhân mỏ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp. Cùng chung bầu nhiệt huyết viết về những người thợ, tiếp bước các thế hệ đi trước, nhiều tác giả là thợ mỏ đã say mê sáng tác và đã có những tác phẩm văn học phản ánh được hơi thở cuộc sống người lao động, gây được tiếng vang trên văn đàn. Đó là Tô Ngọc Hiến với truyện ngắn Người kiểm tu, Nguyễn Sơn Hà với truyện ngắn Gió tươi, Nam Ninh với truyện ngắn Căn nhà ở phố, Hoàng Văn Lương với truyện ngắn Trong buồng lái chật hẹp của tôi v.v... Họ đã làm thành một đội ngũ sáng tác hùng hậu theo đuổi mảng đề tài này.

Bước vào những ngày đầu thời kỳ đổi mới, những người thợ mỏ viết văn của Quảng Ninh lại trăn trở suy tư trước cuộc sống bộn bề thời kinh tế thị trường và đã có những bứt phá để phù hợp với xu thế phát triển của đất nước mà trong mỗi tác phẩm đều hàm chứa nội dung về con người ở vùng công nghiệp than. Nhiều tác giả viết về đề tài công nhân thời kỳ này có tiếng vang như Võ Khắc Nghiêm với tiểu thuyết Mảnh đời của Huệ (Giải A của Tổng Liên đoàn Lao động và Hội Nhà văn Việt Nam), Tô Ngọc Hiến với tiểu thuyết Hãy cho tôi sống lại, Nam Ninh với truyện ngắn Chiêm nghiệm… Ngoài ra còn có hai tác giả cùng đoạt giải trong cuộc thi truyện ngắn của Báo Văn nghệ là Trần Tài với truyện ngắn Lời nguyền thủa ấy và Ngô Quang Thông với truyện ngắn Thách đấu…

Mảng đề tài về Vùng than và về người thợ mỏ vẫn tiếp tục thu hút nhiều cây bút trưởng thành từ giới công chức thợ mỏ, như Trần Tâm, Ngọc Tâm, Nguyễn Lân, Vũ Thảo Ngọc, Bùi Văn Phúc, Trần Ngọc Dương… Họ đã cho ra đời hàng chục cuốn tiểu thuyết, tập truyện ngắn phản ánh sinh động và tâm huyết về cuộc sống người thợ. Tiêu biểu như nhà văn Võ Khắc Nghiêm với tiểu thuyết Huyết thống (Giải A) và nữ nhà văn Vũ Thảo Ngọc với tiểu thuyết Ba người đàn ông (Giải B) Giải Văn học công nhân (1999-2010) của Tổng LĐLĐ và Hội Nhà văn Việt Nam. Bên cạnh đó là Nguyễn Ngọc Tâm với tập truyện ngắn Nước mắt cửu vạn, Bùi Văn Phúc với tiểu thuyết Vàng đen lấp lóa, Nguyễn Lân với tập truyện ngắn Cuộc đời kỳ diệu, Trần Ngọc Dương với tiểu thuyết Người canh giữ giấc mơ… Và đặc biệt là nhà văn Trần Tâm sau tiểu thuyết Người kế nghiệp, mới đây đã cho ra đời bộ tiểu thuyết đồ sộ Đất bỏng gồm 4 tập với gần 1.500 trang sách.

Với hình tượng nhân vật trung tâm là những con người sống, làm việc, gắn bó với vùng than, các tác phẩm này đã khắc họa những mảng đời sống hiện thực của Vùng mỏ ở nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau. Có thể là những bộn bề của Vùng mỏ mới giải phóng, hay những khó khăn của thời kỳ giữa thập niên 80-90 của thế kỷ trước, hoặc sự hội nhập thời kỳ đổi mới với những đổi thay to lớn của vùng Than, ở đó luôn có sự đấu tranh giữa tốt và xấu, cái thiện và cái ác, cái mới và cái cũ… mà trong đó, người thợ mỏ, với những phẩm chất tốt đẹp, luôn khát vọng vươn lên trong tư thế người làm chủ.

Một trong những nguyên nhân được cho là đã góp phần đem đến thành công cho các nhà văn Quảng Ninh khi viết về người công nhân mỏ là sự chân thật và tính thời sự trong văn chương. Có được điều này bởi các nhà văn này đã có những trải nghiệm của bản thân khi chính họ từng sống cuộc sống của những người thợ tại các nhà máy, từng nếm trải những khó khăn vất vả, những vui buồn trong sản xuất và cuộc sống thợ mỏ, để rồi sẻ chia trong trang viết. Bằng tài năng và sự tâm huyết, họ đã góp phần quan trọng trong việc xây dựng hình tượng người thợ mỏ, góp phần làm phong phú thêm lên mảng đề tài viết về Vùng than trên văn đàn cả nước. Và điều này chắc hẳn sẽ rất có ý nghĩa đối với những người viết trẻ của Quảng Ninh hôm nay khi muốn dấn thân vào đề tài này…

Thanh Nga