Quản lý đầu tư xây dựng và sử dụng các công trình di tích: Còn nhiều bất cập

* Ông Trịnh Công Lộc, Trưởng Ban Quản lý các di tích trọng điểm tỉnh: “Nếu đầu tư tôn tạo sai lạc đi sẽ làm mất giá trị gốc của di tích...”

Việc trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa cần phải thực hiện theo một quy trình bắt buộc là nghiên cứu khoa học trước, lập dự án tôn tạo sau. Chỉ có thể trên cơ sở nghiên cứu khoa học, đánh giá được giá trị của di tích, tìm ra được kiến trúc gốc, cảnh quan gốc của di tích, mới có thể bắt đầu tiến hành lập dự án tôn tạo. Có như vậy thì trong quá trình tôn tạo mới giữ được yếu tố kiến trúc gốc, cảnh quan gốc của di tích. Đây là minh chứng của lịch sử dân tộc, nếu làm sai lạc đi sẽ làm mất giá trị gốc của di tích, làm mất giá trị minh chứng của lịch sử dân tộc. Tôi cũng đề nghị, công tác quản lý nhà nước về di tích phải được thường xuyên, không chồng chéo với các nhiệm vụ khác.

* Ông Lê Đồng Sơn, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Yên Hưng: “Cần có các văn bản cụ thể hướng dẫn cho từng loại di tích, phân cấp, cấp phép quản lý, giảm bớt các thủ tục hành chính...”

Di tích trên địa bàn những năm qua được nhà nước đầu tư nhiều công trình quy mô lớn, nhân dân lại hào hứng tham gia đóng góp xây dựng với nguồn kinh phí không nhỏ. Đó là thành tựu, nhưng bên cạnh đó cũng xuất hiện nhược điểm, như di tích cấp quốc gia chẳng hạn thì có cơ quan tư vấn thiết kế, quản lý có chuyên môn sâu, nhưng nhiều di tích khác, nhất là di tích chưa được xếp hạng, khi xây dựng lại do các cơ quan không có chuyên môn tư vấn, thiết kế và quản lý, dẫn đến việc thực hiện không đúng nguyên tắc bảo tồn.

Mỗi loại hình di tích thể hiện nét văn hoá riêng, theo kiến trúc đặc trưng và có cả dấu ấn văn hoá vùng miền nữa, nhưng khi xây dựng đình, đền, chùa, miếu, nhà thờ họ... nhất là khi xã hội hoá xây dựng mà không có sự quản lý chặt chẽ thì các công trình này có thể mất đi những nét văn hóa truyền thống đặc sắc cả về kiến trúc lẫn thờ tự. Bên cạnh đó, thủ tục khi xây dựng, tu bổ, tôn tạo các công trình cũng vậy, phải qua nhiều khâu với rất nhiều thủ tục, người dân đã bỏ tiền ra đóng góp để xây dựng rồi nên thành ra đôi khi họ cứ tự tiện làm thôi chứ không đợi có giấy phép nữa.

Nhìn chung, các quy định luật chỉ là định hướng chung, tỉnh cần có các văn bản cụ thể hướng dẫn cho từng loại hình di tích và phân cấp, cấp phép quản lý, giảm bớt các thủ tục hành chính... có vậy thì việc quản lý mới hiệu quả, góp phần giảm thiểu những sai phạm trong lĩnh vực này. 

* Ông nguyễn mạnh vường, Trưởng Phòng Quản lý dự án, Ban Quản lý các di tích trọng điểm tỉnh: “Đầu tư xây dựng, trùng tu di tích cần cố gắng đảm bảo yếu tố nguyên gốc của di tích...”

Việc đầu tư xây dựng, tôn tạo các di tích cần đáp ứng điều kiện thực tế nhằm tăng cường phát huy giá trị di tích. Nhưng nếu quy hoạch chưa xứng tầm, đầu tư tràn lan thì sẽ dẫn tới huỷ hoại môi trường, cảnh quan khu di tích, làm suy giảm nguồn lực, đánh mất tiềm năng tài nguyên văn hóa, lịch sử của di tích đó. Vì vậy, để đầu tư xây dựng phát huy giá trị di tích tốt hơn cần chủ động ngay từ khâu quy hoạch, mà quan trọng nữa là khâu tổ chức thực hiện. Điều này đòi hỏi sự cộng quản của các ngành, địa phương, nhà đầu tư và cả cộng đồng, xã hội nữa.

Đầu tư xây dựng, trùng tu di tích cần cố gắng đảm bảo yếu tố nguyên gốc của di tích. Với những di tích, cụm di tích gần như là phế tích thì khi xây dựng phải tiến hành khảo cổ, sưu tầm rộng các nguồn tài liệu khác nhau về quy mô, hình dáng kiến trúc công trình, thậm chí là cả tài liệu không chính thống để tìm ra những lôgic lịch sử, trên cơ sở đó phục hồi hoặc phỏng dựng lại. Dựa trên cơ sở nền tảng kinh tế - xã hội thì sự đầu tư cho văn hoá phải thích đáng. Có hai cấp độ, một là có thể phục hồi nguyên gốc khi điều kiện KTXH cho phép, từ nguồn vốn nhà nước, nhà đầu tư cho đến sự chung tay của cộng đồng; hai là nếu khả năng kinh tế còn hạn chế nhưng để kịp thời phát huy giá trị di tích thì có thể phỏng dựng với quy mô nhỏ hơn. Trường hợp không thể làm được thì khoanh vùng di tích lại để bảo tồn, không cho các hoạt động khác xâm hại đến chứ không nên xây dựng tuỳ tiện...

* Ông Đinh Hải Trường, Chuyên viên Văn xã, Văn phòng UBND tỉnh: “Khó khăn là chúng ta đang thiếu vắng một  đội ngũ thợ lành nghề, thiếu các đơn vị tư vấn được đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực bảo tồn, tôn tạo các di tích...”

Những công trình di tích lịch sử - văn hóa của cha ông để lại là những di sản giá trị vật chất vô cùng quý giá mà thế hệ chúng ta hôm nay được thừa hưởng. Nhưng do thời gian, chiến tranh, thiên tai khắc nghiệt v.v... nhiều công trình đã bị xuống cấp, thậm chí từng trải qua nhiều giai đoạn tu bổ, tôn tạo nay cũng cần phải tu bổ, tôn tạo lại. Làm việc này đòi hỏi sự phối hợp mang tính liên ngành, từ kiến trúc, lịch sử, khảo cổ v.v... và phải trên cơ sở bảo tồn tối đa nhất những yếu tố nguyên gốc cấu thành di tích theo quy định của Luật Di sản Văn hóa.

Hiện nay, xu hướng làm mới di tích đang nảy sinh, ở nghĩa tích cực những công trình xây dựng mới trên nền kiến trúc cũ thể hiện tính sáng tạo trong tôn tạo di tích mang hơi thở, tinh thần thời đại. Nhưng ngược lại, cũng có hạn chế khi một số quan niệm cho rằng, những công trình di tích cũ cần nâng cấp, thay mới, trông sẽ quy mô, hiện đại hơn. Từ đó dẫn đến hậu quả nhận diện về di tích thiếu tính khách quan, những dấu ấn của thời gian gắn với sự ra đời, tồn tại của di tích không còn bảo tồn được nữa. Bên cạnh đó, chúng ta cũng đang thiếu vắng một đội ngũ thợ lành nghề, thiếu các đơn vị tư vấn được đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực bảo tồn, tôn tạo các di tích...