10 năm thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý: Nhìn lại một chặng đường

Năm 2006, Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) ra đời đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc bảo vệ các quyền con người, quyền công dân, nhất là đối với người nghèo và người có hoàn cảnh đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Trên địa bàn tỉnh, qua 10 năm thực hiện Luật TGPL cho thấy, công tác TGPL chính là một trong những cầu nối giữa chính quyền và nhân dân; góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, phát huy dân chủ ở cơ sở.

Cán bộ Sở Tư pháp thực hiện trợ giúp pháp lý cho người dân tại thôn Khe Lò, xã Thanh Sơn, huyện Ba Chẽ.

Huy động tốt các lực lượng

Theo Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh (Sở Tư pháp), ngay sau khi Luật TGPL có hiệu lực thi hành, UBND tỉnh đã ban hành văn bản chỉ đạo triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh, như: Chỉ thị triển khai thi hành Luật; các quyết định đổi tên, kiện toàn chức năng nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Trung tâm TGPL nhà nước; thành lập, kiện toàn Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng tỉnh; các văn bản triển khai Chiến lược phát triển TGPL ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 và chương trình TGPL cho từng đối tượng đặc thù (trẻ em, người chưa thành niên, người nghèo, người dân tộc thiểu số, người khuyết tật...) phù hợp với quy định của Trung ương và định hướng phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh từng giai đoạn.

Để nâng cao hiệu quả TGPL cho người dân, nhất là với người dân các xã vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo..., bên cạnh đẩy mạnh công tác tuyên truyền về Luật với nhiều hình thức, tỉnh còn chú trọng phát triển mạng lưới cán bộ TGPL, cộng tác viên TGPL... Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh và các chi nhánh của Trung tâm được củng cố, kiện toàn. Ngoài đội ngũ cán bộ, viên chức làm việc tại Trung tâm, tỉnh còn huy động các tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật thuộc các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội tham gia TGPL. Đến nay, toàn tỉnh có 5 trợ giúp viên pháp lý cấp tỉnh, 167 cộng tác viên TGPL, trong đó 22 luật sư; còn lại là những người công tác trong nhiều lĩnh vực từ cấp tỉnh đến cấp xã. Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh thường xuyên phối hợp với các cộng tác viên, các cơ quan, ban, ngành như: Hội LHPN tỉnh, Tỉnh Đoàn, Hội Nông dân, Phòng Tư pháp các huyện, thị xã, thành phố... tổ chức các buổi đối thoại, tuyên truyền và tư vấn các vấn đề liên quan đến pháp luật mà người dân quan tâm. Theo báo cáo của Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh, từ khi Luật TGPL có hiệu lực thi hành đến nay, Trung tâm và các đơn vị đã tư vấn, hỗ trợ pháp luật cho gần 9.000 vụ việc với khoảng 9.000 người được TGPL, trong đó 93% vụ việc được thực hiện tại các chương trình TGPL lưu động.

Tiếp tục phát huy hiệu quả

Mặc dù đạt nhiều kết quả, nhưng thực tế hiện nay cho thấy việc thực hiện Luật TGPL vẫn còn một số khó khăn. Do địa hình của tỉnh phức tạp nên việc thực hiện lưu động để đưa chính sách TGPL đến với người dân tại các xã vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo còn khó khăn. Bên cạnh đó, Luật TGPL và các luật, văn bản liên quan vẫn còn một số bất cập. Cụ thể: Luật quy định một trong những người thực hiện TGPL là trợ giúp viên pháp lý, nhưng đến nay quy định về người bào chữa tại Bộ luật Tố tụng hình sự vẫn chưa sửa đổi, bổ sung chức danh “Trợ giúp viên pháp lý”. Điều này gây khó khăn trong việc xác định tư cách tham gia tố tụng hình sự của trợ giúp viên pháp lý khi bào chữa cho người được TGPL là bị can, bị cáo.

Do cơ chế khuyến khích các tổ chức hành nghề luật sư đăng ký tham gia TGPL chưa được quy định rõ, nên việc tham gia TGPL của các luật sư hoàn toàn phụ thuộc vào sự tự nguyện, tự giác của từng cá nhân chứ chưa có trách nhiệm của tổ chức. Hơn nữa, chính sách đãi ngộ đối với luật sư khi làm cộng tác viên TGPL chưa phù hợp nên không thu hút được rộng rãi các luật sư thực hiện TGPL miễn phí cho người dân.

Trước sự thay đổi mạnh mẽ về điều kiện kinh tế - xã hội, nhất là các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa trong tỉnh, ngày càng có nhiều người có nhu cầu TGPL, đặc biệt là trong lĩnh vực hành chính, đất đai, nhà ở, bồi thường, giải phóng mặt bằng, chế độ ưu đãi xã hội... Những đối tượng như hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, nạn nhân bạo lực trên cơ sở giới có nhu cầu TGPL cao để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong việc tham gia các quan hệ pháp luật. Tuy nhiên, Luật TGPL hiện chưa có quy định TGPL miễn phí cho những đối tượng này, nên họ vẫn phải chịu chi phí dịch vụ pháp lý theo giá thị trường trong khi điều kiện về kinh tế còn nhiều khó khăn... Số lượng trợ giúp viên pháp lý dù đã được quan tâm, kiện toàn, song chưa đủ để đáp ứng nhu cầu tăng cường TGPL tại cơ sở và chuyên sâu theo các lĩnh vực pháp luật quy định. Để tháo gỡ, Trung tâm sẽ đề xuất Cục TGPL hỗ trợ kinh phí thực hiện vụ việc phức tạp, điển hình, hỗ trợ kinh phí triển khai thực hiện TGPL cho một số đối tượng đặc thù như người khuyết tật, người nhiễm HIV. Bên cạnh đó, tăng cường công tác tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác TGPL...

Hoàng Quỳnh