Phát triển cây dược liệu - Hướng tới hiệu quả bền vững

Thời gian gần đây, những sản phẩm từ cây dược liệu như: Dầu trầu Yên Tử, tinh dầu hồi, quế, củ ba kích, kim ngân hoa, tỏi đen... đã được nhiều địa phương, đơn vị giới thiệu, bày bán và nhanh chóng chiếm được sự tin tưởng của người tiêu dùng. Với những điều kiện thuận lợi, tiềm năng, lợi thế vốn có, Quảng Ninh đã và đang đi những bước vững chắc trong việc bảo tồn, phát triển và phát huy giá trị của cây dược liệu, hướng đến trở thành trung tâm dược liệu của vùng Đông Bắc và cả nước trong tương lai không xa.

Trao đổi với chúng tôi, dược sĩ chuyên khoa II Vũ Tuấn Cường, Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh, cho biết: Thời gian qua, ngành Y tế tỉnh đã chủ trì, đi đầu triển khai nhiều giải pháp để phát triển cây dược liệu một cách bền vững. Trước hết, Quảng Ninh được đánh giá cao khi là tỉnh đầu tiên trong toàn quốc tổ chức thành công việc điều tra tổng thể tài nguyên cây thuốc trên địa bàn. Theo thống kê, toàn tỉnh hiện đang có 948 loài cây thuốc thuộc 182 họ, 561 chi khác nhau, trong đó có rất nhiều loài là dược liệu quý, có giá trị kinh tế cao, như: Ba kích, trà hoa vàng, hồi, quế, kim ngân... Cùng với việc điều tra tổng thể, ngành Y tế cũng đang bắt tay vào thực hiện Quy hoạch tổng thể phát triển ngành Dược Quảng Ninh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Trong đó tập trung vào một số nội dung trọng tâm: Hình thành vùng bảo tồn, phát triển cây dược liệu tập trung tại Vườn cây thuốc quốc gia Yên Tử và Thung lũng dược liệu xanh Ngoạ Vân - Yên Tử; ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ (KHCN) vào việc trồng và chế biến cây dược liệu, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm và thương hiệu dược liệu Quảng Ninh; ban hành Quy hoạch phát triển cây dược liệu Quảng Ninh...

Để hướng tới sự phát triển bền vững của cây dược liệu, thời gian qua, tỉnh đã chủ động ban hành, triển khai một số chính sách riêng tạo hành lang pháp lý cho phát triển kinh doanh nông, lâm, ngư nghiệp nói chung và dược liệu nói riêng. Các chính sách đặc thù với những ưu đãi lớn về vốn, thuế, mặt bằng, giống, khoa học kỹ thuật... đã khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp, phát triển sản xuất hàng hoá nông nghiệp tập trung, đầu tư công nghệ cao vào sản xuất... góp phần tích cực hỗ trợ phát triển trồng, chăm sóc, chế biến, kinh doanh cây dược liệu trên địa bàn. Đặc biệt, với chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm”, Quảng Ninh đã hoàn thiện được nhiều vùng sản xuất tập trung các cây dược liệu quý, như: 4.600ha trồng cây hồi, 3.000ha trồng cây quế, 322ha trồng ba kích, 120ha trồng cây trà hoa vàng... cùng gần 200ha trồng các loại cây dược liệu khác, như: Kim ngân, đinh lăng, địa liền, cà gai leo, kim tiền thảo, xuyên tâm, diệp hạ châu, dây thìa canh... Cũng từ chương trình OCOP, đã có 6 doanh nghiệp, 13 HTX và một số cơ sở, hộ gia đình tham gia sản xuất các sản phẩm dược liệu. Các đơn vị đã đưa ra thị trường 70 sản phẩm dược liệu với 8 dạng bào chế: Dược liệu khô đóng gói, trà túi lọc, cao dược liệu, tinh dầu, viên nang cứng, rượu thuốc, bột thuốc và dầu xoa. Nhiều sản phẩm dược liệu đã được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, xây dựng chỉ dẫn địa lý, trở thành sản phẩm mũi nhọn của Quảng Ninh trên thị trường.

Bước tiến đáng kể nhất trong việc phát triển bền vững cây dược liệu ở Quảng Ninh phải kể đến việc xây dựng và đưa vào hoạt động Nhà máy sản xuất thuốc từ dược liệu đạt chuẩn GMP, GLP và GSP - WHO của Công ty CP Dược và Vật tư y tế Quảng Ninh. Chính thức vận hành từ tháng 11-2015, đến nay, Nhà máy đã sản xuất thành công hơn 30 sản phẩm, như: Mẫu sinh đường, hoạt huyết dưỡng não - QN, HABI - QN... Nổi bật trong đó, sản phẩm thực phẩm chức năng HABI-QN từ hàu biển Quảng Ninh của Công ty đã xuất sắc đạt giải thưởng vàng vì sức khoẻ cộng đồng năm 2015. Ngoài ra, nhiều cơ sở sơ chế, sản xuất các sản phẩm từ dược liệu khác đã và đang hình thành, phát triển với quy mô ngày càng lớn như: Công ty TNHH Trồng, chế biến và sản xuất dược liệu Đông Bắc, HTX Nông dược xanh Tinh Hoa, HTX Dược liệu xanh Đông Triều, Công ty CP Lâm sản Đạp Thanh...

Bàn về việc hướng tới sự phát triển bền vững cho cây dược liệu, Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Vũ Tuấn Cường chia sẻ: “Chìa khoá” của việc phát triển bền vững cây dược liệu ở Quảng Ninh chính là việc ứng dụng thành tựu của KHCN vào chế biến sâu, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm và khẳng định thương hiệu cho sản phẩm. Trong giai đoạn 2011-2016, tỉnh đã triển khai 20 nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về dược liệu, trong đó có 12 nhiệm vụ cấp tỉnh và 8 nhiệm vụ cấp cơ sở. Trong đó có nhiều đề tài chất lượng, như: Ứng dụng công nghệ nano trong sản xuất sản phẩm từ ba kích tím; phát triển sản phẩm từ hàu biển; nghiên cứu cơ sở khoa học và phát triển sản phẩm từ cây trà hoa vàng... Tỉnh cũng đang xây dựng khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại TX Đông Triều, thành lập trung tâm ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KHCN dược Quảng Ninh với mục tiêu đẩy mạnh công tác nghiên cứu, khuyến khích, hỗ trợ các tổ chức, doanh nghiệp ứng dụng KHCN trong phát triển dược liệu.

Cùng với đó, việc bảo tồn nguồn gen, bộ gen và cung cấp nguồn giống chất lượng tốt của cây dược liệu cũng là vấn đề rất được quan tâm, chú trọng. Hiện nay, các địa điểm như: Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng (huyện Hoành Bồ), rừng quốc gia Yên Tử, vườn quốc gia Bái Tử Long... đã sưu tầm và bảo tồn hơn 700 loài dược liệu đặc hữu vùng Đông Bắc, như: Ba kích, kim ngân, trà hoa vàng, nghệ, sa nhân, riềng, gừng... Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ nuôi cấy mô để tạo ra các giống cây dược liệu có chất lượng cao, đưa vào sản xuất đại trà đã được thực hiện thành công, tạo tiền đề cho việc hình thành chuỗi khép kín, nâng cao giá trị cây dược liệu của Quảng Ninh.

Tuy nhiên, để thực sự đạt được sự bền vững trong phát triển cây dược liệu, thời gian tới, Quảng Ninh còn phải giải quyết nhiều khó khăn ở một số nội dung: Cơ chế, chính sách cho việc nghiên cứu phát triển sản phẩm, hình thành thương hiệu dược liệu thế mạnh đủ sức cạnh tranh, chiếm lĩnh thị trường; đầu tư mạnh cho cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực; hình thành quy chuẩn trong nuôi trồng, sơ chế, chế biến dược liệu; sưu tầm, bảo tồn nguồn gen chuẩn, bài thuốc quý cổ truyền; tiếp nhận, chuyển giao KHCN tiên tiến, hiện đại; đẩy mạnh sự phối hợp giữa các ngành và hợp tác quốc tế trong việc phát triển dược liệu. Đồng thời tăng cường hoạt động thông tin, quảng bá và xúc tiến thương mại cho các sản phẩm dược liệu kết hợp với quản lý tốt thị trường dược liệu.

Minh Hà