Bài 1: Phân cấp đầu tư - Tránh lãng phí, dàn trải

Trong những năm qua, nguồn vốn nhà nước huy động cho đầu tư liên tục gia tăng, góp phần tạo nên sự chuyển biến quan trọng về cơ sở vật chất kỹ thuật, thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng năng lực sản xuất, cải thiện văn minh đô thị, phục vụ sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Thi công dự án cầu Nam Sơn, xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ. Ảnh: Thu Trang

Tuy nhiên, cùng với các kết quả đạt được, việc quản lý và triển khai thực hiện các dự án đầu tư đã bộc lộ một số hạn chế, yếu kém, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí vốn, hiệu quả đầu tư kém... Vì vậy, việc phân cấp đầu tư, xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản, thu hút đầu tư... được xem là những giải pháp quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư. Phân cấp triệt để quản lý vốn đầu tư cho các địa phương là một trong những chủ trương đúng đắn, thể hiện sự đổi mới trong chỉ đạo, điều hành của tỉnh. Việc phân cấp đã tạo diện mạo mới trong lĩnh vực đầu tư, nâng cao hiệu quả quản lý nguồn vốn nhà nước, đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.

Từ những bất cập trong công tác quản lý vốn đầu tư

Theo đánh giá của các ngành chức năng thời điểm trước năm 2012, công tác xây dựng cơ bản (XDCB) trên địa bàn tỉnh còn nhiều bất cập, đó là việc đầu tư dàn trải, nợ đọng kéo dài. Số liệu thống kê của Ban Tăng cường điều hành ngân sách tỉnh cho thấy, trong 2 năm 2012-2013, tổng số dự án còn tồn tại lớn là 2.515 dự án, trong đó có 1.871 dự án đã hoàn thành còn thiếu vốn, 387 dự án dở dang, 136 dự án đã phê duyệt quyết định đầu tư nhưng chưa bố trí vốn khởi công, còn 106 dự án đình hoãn, cắt giảm quy mô... Nguyên nhân của việc còn tồn tại nhiều dự án là do trong giai đoạn từ 2011 trở về trước tỉnh đã tập trung nguồn lực để thực hiện nhiều mục tiêu lớn như: Chương trình kiên cố hoá trường lớp học và nhà công vụ giáo viên; xây dựng trường chuẩn quốc gia; xây dựng trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia; xây dựng nhà văn hoá thôn, khu, khe, bản; chương trình nông thôn mới; chỉnh trang đô thị phục vụ mục tiêu nâng cấp đô thị ở Cẩm Phả, Đông Triều, Quảng Yên, Tiên Yên, Uông Bí...

Mặt khác, do việc bố trí vốn đầu tư nhiều dự án chưa phù hợp với tiến độ đã được phê duyệt (không quá 5 năm đối với dự án nhóm B, không quá 3 năm đối với dự án nhóm C), dẫn đến không bố trí đủ vốn để thực hiện, nhiều dự án đầu tư chậm tiến độ so với quy định tại quyết định phê duyệt dự án. Điển hình như: Dự án đường vành đai phía Bắc TP Hạ Long, tổng mức đầu tư 497 tỷ đồng, thời gian thực hiện dự án trong 2010-2011, nhưng đến tháng 7-2011 mới bố trí vốn bằng 16,87% nhu cầu của dự án; đường trục chính vào Khu công nghiệp Hải Hà, phê duyệt dự án năm 2009 với tổng mức đầu tư 204 tỷ đồng, tiến độ hoàn thành trong năm 2011 nhưng đến tháng 7-2011 mới bố trí vốn 12,2 tỷ đồng, bằng 5,97% nhu cầu dự án. Việc bố trí vốn như trên là chưa thực hiện đúng khoản 1, điều 1, Nghị định 83/NĐ-CP, bổ sung một số điều Nghị định 12/2009/NĐ-CP: Người quyết định đầu tư có trách nhiệm bố trí đủ vốn theo tiến độ thực hiện dự án (theo báo cáo của Thanh tra Bộ Tài chính năm 2011).

Không chỉ bố trí vốn chưa phù hợp mà một số dự án được quyết định đầu tư có quy mô đầu tư không sát nhu cầu thực tế; quyết định đầu tư khi chưa xác định rõ nguồn vốn và khả năng cân đối vốn ở từng cấp ngân sách; việc bố trí vốn thiếu tập trung, không đảm bảo yêu cầu về thời gian dẫn đến tăng tổng mức đầu tư so với ban đầu do biến động giá và phải đầu tư kéo dài nhiều năm, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư thấp. Có thể kể đến Dự án đường giao thông phía Bắc sông Mông Dương (Cẩm Phả); Dự án nâng cấp, mở rộng đường vào chùa Ba Vàng và khu du lịch sinh thái Lựng Xanh (Uông Bí)... Bên cạnh đó, chất lượng thẩm định dự án của các đơn vị đầu mối giúp việc người quyết định đầu tư (cơ quan kế hoạch, đầu tư các cấp) còn nhiều bất cập, việc đánh giá sự cần thiết đầu tư chưa được coi trọng dẫn đến có nhiều dự án được phê duyệt hiệu quả thấp.

Cầu Bắc Luân 2 phía Việt Nam đã cơ bản hoàn thành.

Phân cấp mạnh cho các địa phương

Có thể thấy, mất cân đối ở hầu hết các nguồn vốn đầu tư XDCB, dẫn đến nhiều dự án đã phải kéo dài thời gian thi công, kế hoạch đầu tư bị cắt khúc, hiệu quả đầu tư hạn chế, gây lãng phí nguồn lực là thực trạng chung. Trước “bài toán” này, bắt đầu từ  năm 2012, Quảng Ninh quyết định thực hiện đổi mới cơ chế phân bổ và quản lý điều hành ngân sách. Việc đổi mới được triển khai theo hướng phân cấp mạnh mẽ các nguồn thu và nhiệm vụ chi cho chủ đầu tư là UBND các địa phương. Trước tiên, vai trò của người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền địa phương được coi trọng hàng đầu, đặc biệt là việc hoạch định các công trình có ý nghĩa chiến lược cần được đầu tư, đáp ứng yêu cầu phát triển của địa phương và phục vụ lợi ích dân sinh để bố trí vốn hợp lý. Để từ đó tạo sự chủ động, linh hoạt trong việc thực hiện mục tiêu của địa phương cũng như góp phần hoàn thành mục tiêu chung của tỉnh. Có thể dẫn chứng trong tổng nguồn vốn đầu tư XDCB được xác định từ đầu năm 2012 là trên 4.000 tỷ đồng, tỉnh đã quyết định dành trên 1.500 tỷ đồng từ các nguồn vốn phân cấp cho các huyện, thị xã, thành phố chủ động phân bổ đến các công trình; đối với cấp tỉnh phân bổ gần 2.000 tỷ đồng (bao gồm cả các khoản trả nợ...) cho những công trình trọng điểm, ngoài ra để trích lập các quỹ theo quy định khoảng 84 tỷ đồng.

Đồng chí Phạm Xuân Đài, Phó Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư, cho biết: Nét đổi mới cơ bản trong công tác phân bổ vốn đầu tư là từ năm 2012 trở đi, đó là tỉnh chỉ phân khai chi tiết vốn cho các dự án đầu tư phát triển do các sở, ban, ngành của tỉnh làm chủ đầu tư. Phần vốn còn lại sẽ giao cho các địa phương tự quyết định việc phân bổ chi tiết cho các dự án, công trình do địa phương làm chủ đầu tư (bao gồm cả chương trình xây dựng nông thôn mới và các dự án, công trình đã được quyết định đầu tư có quy định nguồn phân chia tỷ lệ hỗ trợ từ ngân sách tỉnh, huyện, công trình mang tính động lực trọng điểm của tỉnh). Để đảm bảo tính hợp lý, nguồn vốn chương trình xây dựng nông thôn mới được phân bổ cho các địa phương theo nguyên tắc tính điểm theo đặc điểm của xã vùng đặc biệt khó khăn, xã khó khăn... Đặc biệt, việc phân cấp đầu tư được thực hiện trên nguyên tắc không khởi công tràn lan, ưu tiên thanh toán nợ đọng cho những công trình chuyển tiếp, đối với những dự án khởi công mới phải được sự đồng ý của Chủ tịch UBND tỉnh.

Sau thời gian thực hiện cách làm mới này, tất cả các địa phương đều nhận thấy việc phân cấp triệt để các nguồn vốn đầu tư phát triển đã tạo điều kiện cho các huyện, thị xã, thành phố tập trung, chủ động hoàn thành dứt điểm các dự án, công trình dở dang do cấp huyện làm chủ đầu tư, kể cả các công trình có cơ cấu vốn tỉnh, huyện và các công trình mang tính động lực trọng điểm của tỉnh. Tiên Yên là địa phương thực hiện khá tốt việc phân cấp đầu tư. Cụ thể, năm 2016, công tác phân bổ, giao quản lý vốn ngân sách nhà nước cho các đơn vị thực hiện nhiệm vụ XDCB được huyện Tiên Yên triển khai khá khẩn trương, kịp thời. Trong việc phân bổ vốn đầu tư phát triển cho những công trình mới khởi công, huyện Tiên Yên đặc biệt ưu tiên công trình thuộc lĩnh vực giáo dục, các dự án trọng điểm, liên quan đến chỉnh trang đô thị. Với tổng số 48 tỷ đồng nằm trong kế hoạch vốn đầu tư năm 2016, huyện dành 30 tỷ đồng cho sự nghiệp giáo dục; 5 tỷ đồng chi cho sự nghiệp kiến thiết kinh tế, chỉnh trang đô thị... Không chỉ vậy, từ đầu năm đến nay, huyện Tiên Yên còn thực hiện rất nhiều giải pháp để xử lý nợ đọng XDCB bằng nguồn vốn đầu tư công. Tính đến hết năm 2015, đối với các dự án do huyện Tiên Yên làm chủ đầu tư, tổng nợ đọng XDCB của huyện là trên 35,8 tỷ đồng. Trong đó, ngân sách trung ương nợ trên 24,2 tỷ đồng, ngân sách tỉnh nợ trên 11,6 tỷ đồng. Để thanh toán dứt điểm số nợ đọng XDCB này, trong năm nay, huyện Tiên Yên đã chỉ đạo các đơn vị thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Cụ thể, đối với số nợ từ ngân sách trung ương, huyện tích cực thực hiện các thủ tục điều chỉnh dự án theo kết luận của Thanh tra tỉnh. Đối với số nợ từ ngân sách tỉnh, huyện đã chỉ đạo Thanh tra huyện tiến hành thanh tra các dự án XDCB, đồng thời quyết liệt chỉ đạo công tác quyết toán nhằm giảm thiểu tối đa chi phí phát sinh.

Rõ ràng việc phân cấp quản lý nguồn vốn đầu tư XDCB ở các địa phương đã mang lại hiệu quả thiết thực, hạn chế đầu tư dàn trải, nâng cao hiệu quả nguồn lực đầu tư của Nhà nước cho các công trình cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.

Thanh Hằng - Thu Trang

Bài 2: Nâng cao chất lượng quản lý đầu tư công