Bồng bềnh con sứa Cô Tô

Con sứa ở Cô Tô được ví như “vàng trắng”, mang lại nguồn thu nhập lớn cho  người dân huyện đảo. Nhiều ngư dân đã khai thác, chế biến tốt tận dụng “lộc biển” trở thành tỷ phú. Nhưng vài năm trở lại đây, nghề chế biến sứa ở Cô Tô đang rơi vào cảnh khó khăn, nhiều chủ sứa đứng trước nguy cơ phá sản.

​Nhiều xưởng chế biến sứa khu 4, thị trấn Cô Tô, hiện bị bỏ không.

Nguy cơ đóng cửa các cơ sở chế biến

Giữa tháng 10, biển Cô Tô sóng dữ dội hơn những ngày bình thường do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 7. Nằm cách cầu cảng Cô Tô chừng hơn 1km, các bãi cát 1, 2 và 3 (khu 4, thị trấn Cô Tô) là nơi thu mua và chế biến sứa tập trung lớn nhất trên đảo Cô Tô. Ngày biển động sóng to, gió lớn, những con tàu, thuyền nhỏ của ngư dân không thể xuất bến, ra khu chế biến sứa, chúng tôi chỉ còn cách duy nhất là đi bộ bám theo con đường mòn ven biển.

Sau gần 20 phút vượt qua nhiều đoạn ghềnh đá khó đi, chúng tôi mới đến được khu chế biến sứa tập trung khu 4, thị trấn Cô Tô. “Mục sở thị”, ít ai ngờ rằng hình ảnh nhộn nhịp với những đoàn tàu chở sứa nối đuôi nhau ra vào bến trước đây, nay lại im ắng đến lạ thường. Cả khu sản xuất sứa rộng lớn giờ đìu hiu không một bóng người. Nhiều bể sứa nằm phơi nắng, bị bỏ không từ nhiều tháng nay.

Cách đây 8 tháng, gia đình bà Nguyễn Thị Mười (khu 4, thị trấn Cô Tô) mạnh dạn thế chấp sổ đỏ vay 1,7 tỷ đồng từ Ngân hàng NN&PTNT để đầu tư thu mua 24 vạn con sứa biển dự trữ vào các bể, chế biến đóng thùng xuất bán. Tưởng chừng mua được mẻ sứa tươi, chế biến đóng thùng chào bán được giá cao, tuy nhiên từ đầu năm 2020 đến nay, sứa liên tục rớt giá, thương lái Trung Quốc không mặn mà thu mua, khiến gia đình bà Mười như ngồi trên đống lửa. Bao nhiêu công sức, vốn đầu tư của gia đình vẫn đang chìm ngâm trong các bể sứa, chưa xuất hàng được.

Hầu hết các xưởng chế biến sứa tại Cô Tô phải tạm dừng sản xuất vì rớt giá, khó tiêu thụ.

Nhìn thùng sứa chất đầy trong xưởng, bà Mười buồn bã tâm sự: Chục năm gắn bó với nghề làm sứa, nhưng chưa năm nào thấy tiêu thụ lại gặp khó khăn như năm nay. Từ đầu năm đến giờ, gia đình tôi mới xuất bán được gần 4.000 thùng sứa, hiện còn tồn hơn 10.000 thùng sứa các loại.

Thị trường xuất khẩu khó tiếp cận được các đối tác Trung Quốc, trong khi đó sức tiêu thụ nội địa rất ít, thương lái mua giá rẻ từ 100.000 - 120.000 đồng/thùng. Nếu bán với giá trên, gia đình sẽ lỗ gần 1 tỷ đồng. Giờ gia đình chỉ dám thuê 1 công nhân trông coi xưởng sứa, sản xuất cầm chừng, còn lại 5 công nhân kỹ thuật và hơn 30 công nhân thời vụ trước đó đã cho nghỉ hẳn.

Quanh khu vực chế biến sứa, nhiều xưởng đều rơi vào tình trạng tương tự. Anh Lê Bá Tùng, một chủ cơ sở sản xuất, chế biến sứa ở khu 4, thị trấn Cô Tô, cho biết: Hiện các chủ cơ sở và bà con làm sứa ở đây đang trông chờ vào việc xuất sứa sang Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều thương lái Trung Quốc thông tin lại, mặt hàng sứa xuất khẩu qua đường biên bị kiểm soát gắt gao, đòi hỏi nhiều thủ tục giấy tờ. Đây là nguyên nhân khiến sứa Cô Tô khó tiêu thụ, tồn kho tăng. Sứa thành phẩm, nếu không biết cách bảo quản, để lâu ngày rất dễ bị hư hỏng. Trước đó các xưởng đã bán tháo gỡ ít vốn, chịu lỗ tiền tỷ.

“Hiện gia đình tôi còn tồn hơn 8.000 thùng sứa, trị giá khoảng hơn 1,7 tỷ đồng. Bao nhiêu hy vọng vào mùa sứa này sẽ cứu vãn 2 mùa sứa trước, nhưng không ngờ lại thê thảm hơn. Đến giờ này, chúng tôi chẳng còn hy vọng nhiều, coi như công sức, tiền của mất trắng, khó gỡ lại. Cứ đà này chắc vụ sứa tới nhiều cơ sở sứa Cô Tô hết vốn phải “treo” bể, tính chuyển sang nghề khác làm ăn” - Anh Tùng nói.

Thống kê của huyện Cô Tô, cả huyện có 33 cơ sở chế biến sứa. Tuy nhiên, vụ sứa năm 2020 chỉ có 23 cơ sở hoạt động; trong đó 7 cơ sở tồn kho hơn 108.000 thùng sứa các loại (nặng 7 kg/thùng), tương đương hơn 21 tỷ đồng. Giá bán sứa hiện dao động từ 150.000-200.000 đồng/thùng, nhưng vẫn không có người mua, tiêu thụ rất chậm (giảm 1 nửa so với giá xuất khẩu). Trong khi sứa rớt giá liên tục, khó tiêu thụ, 7 cơ sở này đang phải “cõng” thêm chi phí sản xuất tăng theo từng ngày. Khó khăn chồng chất khiến các cơ sở sản xuất sứa đứng trước nguy cơ đóng cửa.

Cần những giải pháp tháo gỡ

Cô Tô được coi là “vựa sứa” lớn nhất của Quảng Ninh. Hằng năm, các cơ sở chế biến sứa tạo việc làm cho khoảng 2.000 lao động từ các nơi đến phục vụ hoạt động khai thác và chế biến sứa, thu nhập từ 10-15 triệu đồng/người/tháng. Chính vụ thu hoạch sứa còn tạo việc làm, thu nhập cho hàng trăm lao động địa phương bằng nghề vớt sứa.

Hiện huyện Cô Tô còn tồn hơn 108.000 thùng sứa các loại.

Mùa sứa ở Cô Tô bắt đầu từ tháng giêng đến tháng 3 âm lịch hằng năm. Vào vụ sứa, chủ cơ sở sản xuất ký kết với tàu nghề khai thác thu vớt sứa. Con sứa là một trong những mặt hàng chính và thế mạnh khai thác thủy sản của huyện. Sản lượng chế biến sứa toàn huyện từ 200.000 - 300.000 thùng (tương đương 1.400 - 2.100 tấn sứa/năm); doanh thu khoảng từ 80-100 tỷ đồng (chiếm trên 80% tổng giá trị thuỷ sản của huyện).

Năm 2020, sản lượng sứa biển của Cô Tô tăng, đạt hơn 263.000 thùng (tương đương hơn 1.800 tấn), nhưng lại tỷ lệ nghịch với sản lượng tiêu thụ. Thời kỳ “hoàng kim” của sứa biển Cô Tô khi được xuất khẩu với giá cao nay đã không còn. 3 vụ sứa liên tiếp gần đây đều khó khăn, khiến người dân huyện đảo dần không còn mặn mà với nghề truyền thống này nữa.

Ông Phạm Công Hưng, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Cô Tô, cho biết: Thu nhập của ngư dân trên đảo phụ thuộc chủ yếu vào 2 nguồn chính là kinh doanh du lịch và chế biến sứa. Từ năm 2018 đến nay, thị trường xuất khẩu sứa sang Trung Quốc khó khăn, nhất là trong năm nay do ảnh hưởng của dịch Covid-19, các thương lái bên Trung Quốc gần như không nhập hàng, dẫn đến lượng sứa tồn đọng rất lớn.

Giá bán sứa bấp bênh, khó tiêu thụ, nên các cơ sở sản xuất sứa tại địa phương rơi vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan”. Đa số chủ sản xuất sứa vay lãi ngân hàng đầu tư làm ăn. Sứa bị tồn nhiều, cơ sở khó thu hồi vốn trả nợ ngân hàng. Đây không phải là lần đầu tiên sứa Cô Tô rơi vào tình trạng khó khăn như vậy. Vụ sứa năm 2018 và 2019, sản phẩm sứa cũng bí đầu ra. Tuy nhiên, năm nay thị trường tiêu thụ khó khăn nhất. 

Những xưởng chế biến sứa sản xuất cầm chừng, mong gỡ lại ít vốn.

Nguyên nhân chính vì mặt hàng sứa Việt Nam không nằm trong danh mục nhập khẩu của Trung Quốc, vì vậy các thương lái không nhập hàng; ảnh hưởng của dịch Covid-19, khiến nhiều nhà hàng, khách sạn đóng cửa, khách du lịch ít, sức tiêu thụ nội địa giảm đáng kể. Huyện Cô Tô đã rà soát, thống kê lượng sứa tồn, báo cáo với tỉnh để có giải pháp tháo gỡ khó khăn cho các cơ sở chế biến sứa.

Mới đây, UBND tỉnh đã tổ chức họp trực tuyến tháo gỡ vướng mắc tiêu thụ các mặt hàng thủy sản của tỉnh. Tại cuộc họp này, các sở, ngành, địa phương đã tham mưu với tỉnh một số giải pháp gỡ khó trong tiêu thụ thủy sản, trong đó có mặt hàng sứa.

Cụ thể: Đề nghị UBND tỉnh có ý kiến với Bộ Ngoại giao kiến nghị Hải quan Trung Quốc tạo điều kiện, hướng dẫn thủ tục nhập khẩu đối với các lô hàng thủy sản sống trong danh mục 48 loại của Việt Nam xuất khẩu vào Trung Quốc, để các doanh nghiệp thực hiện thủ tục xuất khẩu tại các cửa khẩu quốc tế và các cặp chợ theo cơ chế thương mại biên mậu của Việt Nam với Trung Quốc tại Quảng Ninh; có ý kiến với Bộ NN&PTNT đề nghị cơ quan hữu quan Trung Quốc sớm bổ sung danh mục sản phẩm và hình thức bảo quản sản phẩm của Việt Nam có tiền lệ xuất khẩu sang Trung Quốc, gồm sứa ướp muối, tôm thẻ chân trắng ướp đá và đông lạnh; cử chuyên gia hướng dẫn cơ sở chế biến thực hiện thủ tục đủ điều kiện xuất khẩu sản phẩm thủy sản sang thị trường Trung Quốc và các thị trường khác….

Hy vọng những giải pháp tháo gỡ khó khăn trong xuất khẩu thủy sản sẽ sớm được triển khai, không chỉ hỗ trợ ngành Thủy sản vượt khó, mà còn góp phần để những ngành, nghề truyền thống, vốn là thế mạnh của địa phương, như khai thác, chế biến sứa ở Cô Tô, tiếp tục phát triển, tạo sinh kế, thu nhập ổn định, lâu dài cho người dân.

Phạm Tăng