Hoàn thành Chương trình 135: Hành trình của nỗ lực, đồng lòng và quyết tâm

Cuối năm 2019, Quảng Ninh đón niềm vui lớn khi hoàn thành mục tiêu đưa 17 xã, 54 thôn ra khỏi diện đặc biệt khó khăn (ĐBKK), về đích sớm 1 năm so với lộ trình đề ra. Kết quả này ghi nhận sự nỗ lực, quyết liệt, sáng tạo của tỉnh khi lựa chọn một hướng đi riêng biệt để hoàn thành Chương trình 135.

Hạ tầng điện, đường giao thông được đầu tư, tạo điều kiện cho các hộ nghèo phát triển sản xuất. Trong ảnh: Người dân thị trấn Bình Liêu (huyện Bình Liêu) thu hoạch lúa mùa.

Kỳ vọng từ một đề án đặc biệt

Trao “cần câu” hay trao “con cá” vẫn luôn là câu hỏi của các cấp ủy, chính quyền trong bài toán giảm nghèo ở các vùng nông thôn, miền núi. Dù là “con cá” hay “cần câu” được trao đi thì nhiều năm qua, tình trạng thoát nghèo rồi tái nghèo vẫn tiếp diễn ở nhiều thôn, bản khó khăn của Quảng Ninh. Nguồn lực đầu tư dàn trải, thiếu sức bật, tâm lý trông chờ, ỷ lại hỗ trợ từ Nhà nước của một bộ phận người dân và cán bộ cơ sở chính là gốc rễ của vòng luẩn quẩn “nghèo bền vững”.

Để giải quyết gốc rễ của vấn đề này, tỉnh xác định phải tập trung nguồn lực và trao thế chủ động cho người dân cùng đội ngũ cán bộ cơ sở trong tham gia công tác giảm nghèo.

Trên tinh thần này, ngày 7/12/2016, tại Kỳ họp thứ 4, HĐND tỉnh khóa XIII, đã thông qua Nghị quyết số 50/2016/NQ-HĐND về phân bổ nguồn lực đưa các xã, thôn ra khỏi diện ĐBKK, hoàn thành Chương trình 135 giai đoạn 2017-2020. Ngay sau đó, tháng 1/2017, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định 196/QĐ-UBND phê duyệt Đề án nhiệm vụ và giải pháp đưa các xã, thôn ra khỏi diện ĐBKK, hoàn thành Chương trình 135 giai đoạn 2017-2020 (gọi tắt là Đề án 196).

Đây được xem như một đề án đặc biệt, thể hiện cách làm sáng tạo, riêng có của Quảng Ninh với kỳ vọng sẽ phá vỡ những rào cản trong công tác giảm nghèo, hiện thực hóa mục tiêu xóa thôn, bản ĐBKK.

Đại biểu HĐND tỉnh biểu quyết thông qua Nghị quyết số 50/2016/NQ-HĐND về phân bổ nguồn lực đưa các xã, thôn ra khỏi diện ĐBKK, hoàn thành Chương trình 135 giai đoạn 2017-2020.

Với quyết tâm chính trị cao nhất, thực hiện Đề án này, Quảng Ninh bố trí khoảng 1.300 tỷ đồng từ ngân sách tỉnh cho các hợp phần hỗ trợ đầu tư hạ tầng, hỗ trợ phát triển sản xuất, hỗ trợ nâng cao năng lực cộng đồng và kinh phí quản lý... để dồn lực cho các xã, thôn ra khỏi diện 135.

Đánh giá về hướng đi này của tỉnh Quảng Ninh, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến cho biết: Đề án đã thể hiện sự quan tâm của tỉnh đối với việc nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa của tỉnh thông qua cơ chế đầu tư vượt trội. Nguồn lực dồi dào này đã làm thay đổi đáng kể diện mạo địa bàn vùng khó; đồng thời, góp phần kéo giảm sự chênh lệch về kinh tế, cũng như điều kiện thụ hưởng văn hóa, xã hội giữa khu vực này với thành thị.

Những cách làm riêng có

Quảng Ninh bắt tay vào thực hiện Đề án 196 với phương châm “Nhà nước không làm thay, làm hộ”; để thoát khỏi diện ĐBKK một cách bền vững, các xã, thôn, người dân phải trực tiếp tham gia và gắn với trách nhiệm của người đứng đầu. Ngân sách chỉ hỗ trợ khi các địa phương có đề án, giải pháp cụ thể, sát thực tiễn, xuất phát từ nhu cầu thực tế của nhân dân.

Người dân thôn Khe Phương (xã Kỳ Thượng, TP Hạ Long) tham gia thi công tuyến đường từ trung tâm xã về thôn.

Bám sát yêu cầu đó, các địa phương đã xây dựng đề án, lộ trình, kế hoạch cụ thể, phù hợp với thực tiễn cơ sở. Tỉnh thực hiện phân cấp triệt để cho cấp huyện, xã, nhất là trong việc đầu tư một số công trình, dự án; qua đó đã phát huy tối đa tính chủ động và trách nhiệm của địa phương. Đồng thời, tập huấn, cung cấp thông tin, kiến thức, kỹ năng về đầu tư, xây dựng, quản lý, giám sát… nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ sở.

Các dự án đầu tư hạ tầng được thực hiện theo nguyên tắc “xã có công trình, dân có việc làm và tăng thêm thu nhập”. Qua thống kê sơ bộ, có đến hơn 80% dự án, công trình đầu tư cơ sở hạ tầng thuộc Chương trình 135, Đề án 196 của tỉnh có sử dụng nhân công, lao động tại địa phương. Ông Bàn Văn Vy, Trưởng thôn Khe Phương (xã Kỳ Thượng, TP Hạ Long) cho biết: Sự tham gia của người dân trong thực hiện các công trình 135 trên địa bàn tận dụng được nhân lực tại chỗ, tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương, đồng thời đảm bảo được hiệu quả của công trình, dự án, khi người dân vừa là người thi công vừa là người thụ hưởng.

Ban CHQS TP Cẩm Phả và Ban CHQS huyện Bình Liêu phối hợp hỗ trợ xây mới nhà ở cho 2 hộ nghèo tại xã Vô Ngại (huyện Bình Liêu). Ảnh: Trúc Linh

Triển khai Đề án, nhiều địa phương đã có những cách làm sáng tạo nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Điển hình như xã Hà Lâu (huyện Tiên Yên) xây dựng cơ chế khen thưởng cho các hộ đăng ký thoát nghèo; huyện Hải Hà, huyện Đầm Hà phát động kêu gọi ủng hộ nguồn lực cho các xã, thôn ra khỏi diện 135. Sự tham gia của các tổ chức, đoàn thể, MTTQ, Hội Nông dân, Hội LHPN, Đoàn Thanh niên với từng việc làm cụ thể, thiết thực, như: Hỗ trợ vốn vay, triển khai các mô hình kinh tế, tập huấn kỹ thuật cho người dân, chung tay ủng hộ vật chất, ngày công lao động... đã tạo sức mạnh, góp phần vào thành công của Đề án.

Đặc biệt, để “làm dày” thêm nguồn lực cho Đề án, ngoài ngân sách tỉnh, Quảng Ninh tập trung huy động tốt các nguồn vốn thông qua tín dụng chính sách xã hội và các đợt vận động, kêu gọi ủng hộ xã, thôn ĐBKK. Trong 3 năm, Quảng Ninh đã huy động được hơn 216 tỷ đồng từ người dân, tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh. 

Ông Vũ Kiên Cường, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh, cho biết: “Nguồn lực từ Đề án 196 là đòn bẩy lớn, tạo động lực mạnh mẽ cho chính quyền và người dân các xã, thôn thoát khỏi diện ĐBKK. Sự hỗ trợ này đã giải quyết dứt điểm những khó khăn, thiếu thốn về nguồn vốn, đồng thời tiếp sức cho các địa phương thoát nghèo một cách bền vững".

Hệ thống kênh tưới Nà Lỳ (thôn Nà Ếch, xã Húc Động, huyện Bình Liêu) góp phần đảm bảo tưới tiêu cho vùng sản xuất nguyên liệu tập trung gần 93ha trồng cây dong riềng.

Sức bật cho vùng khó thoát nghèo

Là địa phương khó khăn nhất của tỉnh với 6 xã, 11 thôn nằm trong diện ĐBKK, tỷ lệ hộ nghèo chiếm gần 45%, ngay khi thực hiện Chương trình 135, huyện Bình Liêu nhận được nhiều sự quan tâm từ tỉnh và các ngành, đơn vị. Trong đó, đầu tư hạ tầng để giải quyết nút thắt về phát triển KT-XH được xem là nhiệm vụ trọng tâm.

Những lá đơn xin tự nguyện thoát nghèo ở huyện Ba Chẽ cho thấy sự thay đổi tư duy của người dân trong việc chủ động xóa nghèo.

Hơn 3 năm qua, từ nguồn vốn của Đề án 196 và các nguồn huy động, lồng ghép, Bình Liêu đã đầu tư 228 công trình cấp nước sạch, điện sinh hoạt, đường giao thông nông thôn, kênh mương tưới tiêu thủy lợi, trạm y tế, trường học... phục vụ sản xuất, sinh hoạt cho người dân các xã, thôn ĐBKK. Nhờ đó, diện mạo nông thôn, miền núi của huyện đã có nhiều khởi sắc.

Nhiều công trình có ý nghĩa quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của đồng bào, tạo thuận lợi cho người dân phát triển kinh tế. Tiêu biểu như: Công trình nước tự chảy đem lại nguồn nước hợp vệ sinh cho hơn 200 hộ dân các thôn Chè Phạ, Ngàn Phe, Nà Áng, Phiêng Tắm (xã Đồng Tâm); hệ thống kênh tưới Nà Lỳ, thôn Nà Ếch (xã Húc Động) góp phần đảm bảo việc tưới tiêu cho vùng sản xuất nguyên liệu dong riềng; đường giao thông phục vụ đi lại của các hộ dân 2 bản Khe Coóc, Khe Bốc (thị trấn Bình Liêu) và 1 điểm trường mầm non...

Ngoài trợ lực về cơ sở hạ tầng, Đề án 196 cũng ưu tiên hỗ trợ sinh kế cho người dân vùng khó. Bà Chíu Tài Múi (xã Quảng Lâm, huyện Hải Hà) cho biết: "Gia đình tôi nhiều năm trước luôn nằm trong diện hộ nghèo của xã. Năm 2018, được hỗ trợ bò giống từ Đề án 196 và vốn vay ưu đãi từ các nguồn, được tập huấn kỹ thuật, gia đình tôi đã mạnh dạn mở rộng chăn nuôi, trồng trọt. Đến nay, kinh tế của gia đình đã dần ổn định, thoát khỏi diện hộ nghèo". 

Thành tựu lớn nhất mà Đề án 196 có được chính là sự thay đổi trong nhận thức của người dân vùng khó. Tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước dần được xóa bỏ, thay thế bằng sự chủ động, tự giác tham gia cùng cấp ủy, chính quyền trong công cuộc giảm nghèo.

Đầu năm 2018, 44 hộ dân đồng bào dân tộc Dao xã Đồn Đạc (huyện Ba Chẽ) - xã khó khăn nhất của tỉnh, đã chủ động xin ra khỏi diện hộ nghèo. Những lá đơn từ lòng tự trọng như tấm gương sáng, khơi dậy và nhân lên ý chí thoát nghèo trong toàn tỉnh. Từ đây, hàng trăm hộ nghèo ở các huyện Bình Liêu, Đầm Hà, Tiên Yên cũng viết đơn tự nguyện thoát nghèo, nhường hỗ trợ lại cho những hoàn cảnh khó khăn hơn.

Anh Triệu A Năm, thôn Nà Bắp, một trong 44 hộ viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo của xã Đồn Đạc, cho biết: "Khi gia đình còn khó khăn đã được Nhà nước hỗ trợ vốn, cây con, giống để làm ăn; giờ đã có tích lũy mà còn trông chờ vào Nhà nước thì thấy rất xấu hổ. Viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo là để mình có động lực tìm cách làm ăn cho khấm khá hơn...".

Cán đích Chương trình 135 là thành quả mà cả hệ thống chính trị của Quảng Ninh đã nỗ lực, quyết tâm suốt hơn 3 năm qua. Chặng đường này cũng khẳng định những bước đi đúng đắn, sáng tạo, đột phá của tỉnh không chỉ riêng trong công tác giảm nghèo, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, trở thành tỉnh dịch vụ, công nghiệp vào năm 2020.

Nguyên Ngọc