Vườn Quốc gia Bái Tử Long: Chia sẻ lợi ích để phát triển bền vững

Được triển khai từ năm 2014, phương án chia sẻ lợi ích trong quản lý, khai thác và phát triển bền vững nguồn lợi nhuyễn thể tự nhiên trên vùng đất ngập nước của Vườn Quốc gia (VQG) Bái Tử Long đã phát huy hiệu quả, không chỉ giúp người dân đảm bảo sinh kế, mà còn góp phần hạn chế việc khai thác cạn kiệt nguồn lợi thủy sản, bảo tồn môi trường tự nhiên.

Người dân khai thác ốc trên bãi triều đá đảo Ba Mùn, Vườn Quốc gia Bái Tử Long.

Chúng tôi có dịp trở lại đảo Ba Mùn, thuộc VQG Bái Tử Long vào một ngày tháng 6 nắng chói chang. Trên bãi triều đá của đảo, lực lượng kiểm lâm đang cùng một số hộ dân đi tuần tra, trông coi khu vực khai thác ốc biển.

Anh Hà Mạnh Chiến, Trạm trưởng Trạm Kiểm lâm Ba Mùn, cho biết: Trước khi VQG Bái Tử Long được thành lập, một bộ phận người dân địa phương đã tham gia khai thác nguồn lợi thủy sản là các loài nhuyễn thể trên vùng đất ngập nước của VQG Bái Tử Long. Tuy nhiên, hoạt động khai thác tự do, tận diệt đã dần làm suy giảm nguồn tài nguyên nhuyễn thể trong khu vực. Ban Quản lý VQG Bái Tử Long đã cấm người dân ra vào khu vực vùng lõi bảo vệ nghiêm ngặt, nhưng hiệu quả còn hạn chế, vì việc khai thác nguồn lợi thủy sản trên bờ ghềnh có bãi triều đá của các đảo là sinh kế lâu đời của một bộ phận người dân ở huyện Vân Đồn. Làm thế nào để vừa bảo vệ được nguồn lợi nhuyễn thể, vừa đảm bảo đời sống cho người dân là điều mà Ban Quản lý VQG Bái Tử Long luôn trăn trở.

Năm 2014, Ban Quản lý VQG Bái Tử Long đã nghiên cứu, đề xuất với UBND tỉnh thực hiện thí điểm “Phương án chia sẻ lợi ích trong quản lý, khai thác và phát triển bền vững nguồn lợi nhuyễn thể tự nhiên trên vùng đất ngập nước Vườn Quốc gia Bái Tử Long”. Theo phương án này, 20 hộ dân thuộc 5 xã, thị trấn của huyện Vân Đồn được phép khai thác 3 loài, là ốc màu, ốc đá, ốc đĩa, trên 5 khu vực ghềnh đá của đảo Ba Mùn.

Các hộ dân chỉ được khai thác ốc có kích cỡ từ 1,5cm trở lên, hạn chế khai thác vào các tháng 5 đến tháng 8 dương lịch là mùa sinh sản của ốc. Người dân được hưởng 94% từ nguồn thu của phương án chia sẻ lợi ích, 6% được dùng cho hoạt động bảo tồn VQG Bái Tử Long.

Với phương án chia sẻ lợi ích này, người dân đã có nguồn thu nhập ổn định hơn so với việc khai thác tự do như trước kia. Thấy được hiệu quả khi tham gia phương án chia sẻ lợi ích, nên các hộ dân đều chấp hành rất nghiêm những quy định khi khai thác nhuyễn thể tại đây. Ông Lý Văn Đức (khu 1, thị trấn Cái Rồng, huyện Vân Đồn) phấn khởi cho biết, kể từ khi tham gia phương án chia sẻ lợi ích của VQG, mỗi tháng gia đình ông có thêm một khoản thu từ 4-5 triệu đồng, đời sống không còn bấp bênh như khi đi đánh bắt tự do.

Từ khi triển khai phương án chia sẻ lợi ích, mật độ các loài nhuyễn thể ở vùng đất ngập nước trong Vườn Quốc gia Bái Tử Long đã được tăng lên.

Anh Phạm Xuân Phương, Trưởng Phòng Bảo tồn đất ngập nước, VQG Bái Tử Long, cho biết: Qua kiểm tra thường xuyên cũng như đột xuất, các hộ khi khai thác đều tuân thủ yêu cầu chỉ bắt các con to, không bắt con bé, con bố mẹ để sinh sản. Nhờ thế, qua 5 năm triển khai phương án chia sẻ lợi ích, mật độ một số loài nhuyễn thể như ốc đá, ốc đụn, ốc vôi ở vùng đất ngập nước trong VQG Bái Tử Long đã tăng thêm từ 15-100%. 

Tham gia phương án chia sẻ lợi ích, người dân đã có ý thức hơn trong việc chung tay cùng cán bộ kiểm lâm bảo vệ VQG Bái Tử Long. Ông Nguyễn Bá Trường (thôn 13, xã Hạ Long) cho hay: "Mỗi khi thấy có tàu, thuyền lạ cập vào đảo Ba Mùn, chúng tôi đều giải thích cho họ đây là khu vực cấm để họ rời khỏi, nếu họ có biểu hiện chống đối hoặc khai thác thủy sản trái phép, chúng tôi sẽ báo với lực lượng kiểm lâm để có biện pháp xử lý".

Người dân cùng lực lượng kiểm lâm tuần tra bảo vệ Vườn Quốc gia Bái Tử Long.

Từ hiệu quả thiết thực, VQG Bái Tử Long đã thực hiện phương án chia sẻ lợi ích trên phần lớn diện tích đất ngập nước, vùng ven các đảo đá thuộc VQG, hướng tới mở rộng số loài nhuyễn thể được khai thác. Ông Phan Thanh Nghị, Phó Giám đốc VQG Bái Tử Long, cho biết: "Sau khi phương án chia sẻ lợi ích kết thúc vào năm 2020, chúng tôi sẽ báo cáo kết quả và tổng hợp nguyện vọng của người dân để kiến nghị UBND tỉnh cho phép tiếp tục triển khai theo hướng mở rộng phạm vi và chủng loại các loài nhuyễn thể được khai thác, tập trung vào các loài có giá trị kinh tế cao, như hải sâm, cầu gai".

VQG Bái Tử Long được đánh giá là có hệ sinh thái độc đáo nhất khu vực Đông Nam Á, đã được công nhận là Vườn Di sản ASEAN năm 2017. Với những cách làm thiết thực như phương án chia sẻ lợi ích trong quản lý, khai thác nguồn lợi nhuyễn thể, những giá trị của VQG tiếp tục được bảo tồn và phát huy, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh, phát triển bền vững trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Ngọc Ánh

[links()]