Bài 1: Nhận diện những khó khăn, bất cập

Thu thuế khu vực kinh tế ngoài quốc doanh là một trong những khoản thu bền vững và ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong cơ cấu thu ngân sách nội địa của tỉnh. Đặc biệt, thời gian qua, với sự phát triển nhanh về số lượng doanh nghiệp ngoài quốc doanh, hộ kinh doanh cá thể - đây là điều kiện thuận lợi để bổ sung số thu ngân sách cho tỉnh. Mặc dù vậy, qua phân tích của các cơ quan thuế cho thấy, việc khai thác nguồn thu này hiện vẫn còn một số hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng, chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra.

Một điểm kinh doanh trên Vịnh Hạ Long được niêm yết giá sản phẩm.

Muôn hình vạn trạng các vi phạm

Trong những năm qua, cùng với sự phát triển chung của tỉnh, khu vực kinh tế ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh đã có bước phát triển nhanh cả về số người nộp thuế, quy mô kinh doanh và số nộp ngân sách nhà nước.

Tính riêng từ năm 2017 đến nay, số lượng hộ kinh doanh và doanh nghiệp ngoài quốc doanh đã có bước tăng trưởng rất mạnh mẽ. Hiện trên địa bàn tỉnh đã có gần 35.000 hộ kinh doanh, tăng 9.000 hộ kinh doanh so với năm 2017; trên 9.100 doanh nghiệp ngoài quốc doanh đang hoạt động, tăng 2.652 doanh nghiệp so với năm 2017. Trong 5 năm trở lại đây, thu thuế khu vực ngoài quốc doanh tăng bình quân 17%/năm; khoản thu này cũng dần chiếm tỷ trọng lớn hơn trong tổng thu ngân sách nội địa. Cụ thể, năm 2016 chiếm 8,3%; năm 2017 chiếm 8,7%; năm 2018 ước 11,5%...

Theo đánh giá của cơ quan Thuế, nhìn chung các cơ sở kinh doanh trên địa bàn tỉnh thời gian qua đã cơ bản thực hiện đúng các quy định của pháp luật trong hoạt động kinh doanh; thực hiện khai thuế, nộp thuế theo quy định của Luật Quản lý thuế, chính sách pháp luật thuế.

Tuy nhiên, tình trạng “lách” thuế, trốn thuế trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh, hộ kinh doanh vẫn diễn ra. Việc trốn thuế của người nộp thuế trong khu vực kinh tế ngoài quốc doanh thậm chí đang được cơ quan thuế đánh giá là diễn ra thường xuyên hơn so với doanh nghiệp khu vực nhà nước. Một trong những thủ đoạn hay được người nộp thuế sử dụng đó là lập hệ thống sổ sách kế toán riêng, không phản ánh đúng doanh thu nhằm giảm bớt số tiền thuế phải đóng. Đây là kiểu vi phạm khá điển hình trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ, dịch vụ ăn uống, lưu trú. Do hoạt động kinh doanh các ngành hàng này nhỏ lẻ, diễn ra thường xuyên, rất khó kiểm soát. Một mặt, theo quy định, bán hàng hóa, dịch vụ có tổng thanh toán dưới 200.000 đồng mỗi lần thì doanh nghiệp không phải lập hóa đơn mà chỉ phải lập bảng kê, đến cuối ngày mới phải lập hóa đơn tổng. Mặt khác, người tiêu dùng hiện nay vẫn chưa có thói quen mua hàng lấy hóa đơn. Qua đó, tạo “kẽ hở” dẫn đến tình trạng kê không đúng, không đủ, làm giảm doanh thu tính thuế.

Ngoài ra, doanh nghiệp có thể tạo các khoản chi không có thực (chi khống) để trốn thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế GTGT. Việc ghi giá bán thấp hơn thực tế cũng là thủ đoạn của doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh nhằm trốn thuế.

Điều đáng nói, Quảng Ninh là địa phương đang có tốc độ phát triển các ngành nghề về dịch vụ rất nhanh, kéo theo đó là tình trạng vi phạm về thuế diễn ra khá phức tạp.

Chưa thể xử lý triệt để

Qua kiểm tra, giám sát của cơ quan thuế thời gian qua đã phát hiện một số tồn tại, hạn chế trong hoạt động thu thuế khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, như: Khoản thuế thu từ khu vực ngoài quốc doanh còn dư địa, số thu từ lĩnh vực này chưa tương xứng với tiềm năng; nhiều doanh nghiệp ngoài quốc doanh, hộ kinh doanh chưa quan tâm đến văn minh thương mại, một số loại hàng hóa chưa bảo đảm chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ; việc niêm yết giá và bán hàng theo giá niêm yết chưa được quan tâm; còn có tình trạng lợi dụng sự thông thoáng của cơ chế, chính sách để kinh doanh trái phép, kê khai thuế không chính xác, trốn thuế, gian lận thuế...

Ngành Thuế đang tăng cường các giải pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, nhằm hạn chế thất thu thuế.

Điều đáng nói là các hình thức vi phạm trong đóng thuế khu vực kinh tế ngoài quốc doanh dù được cơ quan thuế nắm khá rõ, nhưng để phát hiện, xử lý triệt để rất khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu do hệ thống giám sát, quản lý thuế hiện nay chưa đồng bộ, có nơi chưa chặt chẽ, vẫn còn những kẽ hở để các đối tượng lợi dụng được. Việc kiểm tra, kiểm soát dù cơ quan thuế có tăng cường nhưng cũng không thể giám sát, trải đều hết được, do số lượng người nộp thuế lĩnh vực này rất lớn.

Bên cạnh đó, công tác phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị chức năng trong hoạt động thu thuế có lúc chưa được quan tâm; sự vào cuộc của một số địa phương chưa tích cực. Hoạt động của Hội đồng tư vấn thuế xã, phường, thị trấn có nơi chưa đi vào thực chất, mang tính hình thức, hiệu quả thấp; trình độ, năng lực và trách nhiệm của cán bộ quản lý ở một số lĩnh vực chưa đáp ứng được yêu cầu.

Những nguyên nhân trên dẫn đến số thuế phải nộp của các đối tượng thuộc khu vực kinh tế ngoài quốc doanh vẫn chưa sát với thực tế kinh doanh. Hiện số cá nhân kinh doanh thuộc diện không phải nộp thuế còn chiếm tỷ trọng lớn (trên 12.000 hộ, chiếm 37%). Đồng thời, doanh thu tính thuế giữa hộ thuộc diện phải nộp thuế và doanh thu của hộ thuộc diện không phải nộp thuế còn có bất cập, gây ra sự bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp, hộ kinh doanh chấp hành nghiêm pháp luật với doanh nghiệp, hộ kinh doanh chấp hành chưa nghiêm pháp luật thuế. Từ đó, tác động xấu đến môi trường kinh doanh trên địa bàn tỉnh. Một số doanh nghiệp, hộ kinh doanh đã thừa nhận, họ vi phạm trong đóng thuế là do "học tập kinh nghiệm" từ các doanh nghiệp, hộ kinh doanh khác, do cùng một ngành hàng và doanh số kinh doanh ở mức như nhau, nhưng doanh nghiệp, hộ kinh doanh khác luôn đóng thuế thấp hơn.

Trên đây là những nguyên nhân chính, lý giải vì sao mặc dù nguồn thu từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh có tăng trưởng nhưng vẫn được cơ quan thuế đánh giá là chưa khai thác hết tiềm năng, còn những “lỗ hổng” để một số đối tượng lợi dụng “lách” thuế, gây thất thu cho ngân sách.

Hồng Nhung

Bài 2: Lấp dần những "lỗ hổng"